ഹദീസുകൾ പഠിപ്പിക്കേണ്ടതെങ്ങനെ?

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام على سيد الأنبياء والمرسلين، وعلى آله وصحبه الغُرّ الميامين 

ومن تبعهم بإحسان إلى يوم الدين، أما بعد

06 - 09 - 2021, തിങ്കളാഴ്ച റാബിത്വതുൽ മദാരിസ് കേരള, നെടുമങ്ങാട് കാഷിഫുൽ ഉലൂം മദ്രസയിൽ 

മുദർരിസീങ്ങൾക്കായി സംഘടിപ്പിച്ച വർക്ക് ഷോപ്പിൽ അവതരിപ്പിച്ച പ്രബന്ധം.

അല്ലാഹുവിന്റെ ഭാഗത്തു നിന്നുമുള്ള പാരായണ പുണ്യം ലഭിക്കാത്ത "വഹ് യ്" ആണ് ആദരവായ റസൂലുല്ലാഹി (സ) യുടെ പുണ്യ ഹദീസുകൾ. തങ്ങൾ (സ) യുടെ നിയോഗ ലക്ഷ്യങ്ങളിൽ പറയപ്പെടുന്ന تعليم الحكمة കൊണ്ടുദ്ദേശിക്കുന്നത് ഈ ഹദീസുകൾ പഠിപ്പിക്കലാണെന്ന് നിരവധി മുഫസ്സിറുകൾ അഭിപ്രായപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. (തഫ്സീർ ഇബ്നി കസീർ: 1/444, ദുർറുൽ മൻസൂർ: 1/718)

ഇതിന്റെ പ്രാധാന്യത തിരിച്ചറിഞ്ഞു കൊണ്ട് പണ്ടു കാലം മുതൽ ഹദീസ് എന്ന ഫന്നിന് നമ്മുടെ മദ്രസാ  സിലബസിൽ വലിയ സ്ഥാനം നൽകി വരുന്നു. ആലിം കോഴ്സ് പഠിക്കുന്ന ഒരു വിദ്യാർത്ഥി അവന്റെ ഓരോ അധ്യായന വർഷത്തിലും ഹദീസുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഏതെങ്കിലും ഒരു കിതാബ് പഠിച്ചിരിക്കും, അവസാന വർഷം ദൗറതുൽ ഹദീസ് ആയതിനാൽ വർഷം മുഴുവനും രാപകലുകൾ ഹദീസിന്റെ അന്തരീക്ഷത്തിലായിരിക്കും.

റാബിത്വതുൽ മദാരിസിൽ ഇസ് ലാമിയ്യ, കേരള ഘടകം ഓരോ അധ്യായന വർഷത്തിന്റെ പ്രാരംഭത്തിലും മുദർരിസുകൾക്കായി സംഘടിപ്പിക്കാറുള്ള വർക്ക്ഷോപ്പിനായി ഒന്നര വർഷം മുമ്പ് തെരഞ്ഞെടുത്ത വിഷയം ആണ് "ഹദീസ്", എന്നാൽ കൊവിഡ് 19 കാരണം അത് നീണ്ടു ഇന്ന് വരെ എത്തി.

വിഷയം നിങ്ങൾക്കറിയാവുന്നതു പോലെ വളരെ വിശാലവും സങ്കീർണവുമാണ്, എങ്കിലും മൗലാനാ ഗാലിബ് അഖ്തർ ഖാസിമി, മുഫ്തി അബ്ദുർറഹീം മഞ്ചേരി തുടങ്ങിയവരുടെ സഹായത്തോടെ തയ്യാറാക്കിയ ഈ എളിയ പ്രബന്ധം നിങ്ങളുടെ മുമ്പാകെ സമർപ്പിക്കുന്നു.

وأرجو من الله أن يرحم امرأً نظر بعين الإنصاف إليه ووقف على خطأ فأطلعني عليه أو أصلحه

ഈ പ്രബന്ധത്തിൽ മൂന്ന് അധ്യായങ്ങളാണുള്ളത്:

ഒന്ന്: ആഗോള തലത്തിൽ ഹദീസ് പഠനത്തിനായി അവലംബിക്കപ്പെടുന്ന സിലബസുകൾ.

രണ്ട്: ഹദീസ് പഠിപ്പിക്കാൻ എങ്ങനെ തയ്യാറാക്കണം?

മൂന്ന്: ഹദീസ് പഠിപ്പിക്കുമ്പോൾ ശ്രദ്ധിക്കേണ്ട കാര്യങ്ങൾ

അല്ലാഹു ഇതിനെ ഒരു സ്വാലിഹായ അമലായി സ്വീകരിക്കട്ടെ... ഇതനുസരിച്ച് അമൽ ചെയ്യാൻ തൗഫീഖ് നൽകട്ടെ... ആമീൻ

അദ്ധ്യായം ഒന്ന്:

ആഗോളതലത്തിൽ ഹദീസ് പഠനത്തിനായി അവലംബിക്കപ്പെടുന്ന സിലബസുകൾ

ആഗോളതലത്തിൽ വിശിഷ്യ, ഇന്ത്യയിലെ വിവിധ ചിന്താധാരകളുടെ സ്ഥാപനങ്ങളിൽ ഹദീസ് പഠിപ്പിക്കുന്നതിനായി സ്വീകരിച്ചിട്ടുള്ള സിലബസുകൾ പഠനവിധേയമാക്കി അതിന്റെ രത്നച്ചുരുക്കമാണ് താഴെ കൊടുക്കുന്നത്.

• പൊതുവെ കാണുന്ന ക്രമം (വിശിഷ്യാ ഇന്ത്യയിൽ):

الأربعون النووية | رياض الصالحين | مشكاة المصابيح| الكتب الستة وما معها

• പ്രഥമ ഗ്രന്ഥം എന്നോണം: الأربعون النووية

എന്നാൽ ദാറുൽ ഉലൂം ദയൂബന്ദ്, ദാറുൽ ഉലൂം ഹൈദരാബാദ്, ദാറുൽ ഉലൂം റഹ്മാനിയ, അഷ്റഫും ഉലൂം തുടങ്ങിയ സ്ഥാപനങ്ങളിൽ مشكاة الآثار - محمد ميان ديوبندي ആണ് (കിതാബിന്റെ ഹനഫി പശ്ചാത്തലമായിരിക്കാം കാരണം)

• അതിനു ശേഷം  ദയൂബന്ദിൽ ألفية الحديث ആണ്. അവിടെ الأربعون النووية، رياض الصالحين തുടങ്ങി കിതാബുകൾ പഠിപ്പിക്കപ്പെടുന്നില്ല.

• നദുവയിൽ: تهذيب الأخلاق- عبد الحي الحسني

• ചിലയിടങ്ങളിൽ (ദാറുൽ ഹുദാ): أحسن الأخلاق - بهاء الدين الندوي

• ചിലയിടത്ത്: خلاصة الأذكار- تحفة الأخيار بمختصر الأذكار - أبو بكر الملا الأحسائي

• മറ്റു ചില സ്ഥാപനങ്ങളിൽ رياض الصالحين കൊണ്ടാണ് തുടങ്ങുന്നത്.

• മക്കയിലെ الصولتية യിൽ الأربعون النووية ക്ക് മുമ്പ് الأربعون اللحجية - عبد الله بن سعيد اللحجي اليمني പഠിപ്പിക്കുന്നു.

രണ്ടാം ഘട്ടത്തിൽ: رياض الصالحين

• ചില മദ്രസകളിൽ (ദാറുൽ ഹുദാ): رياض الصالحين നു പകരം مختصر رياض الصالحين- محمد فالح الشبلي

• ശ്രീലങ്കയിൽ: الأربعين النووية ക്ക് ശേഷം بلوغ المرام നു മുമ്പ് زاد الطالبين- عاشق إلهي البرني

• ശാന്തപുരത്ത് رياض الصالحين ശൈഖ് ഹിലാലിയുടെ بهجة الناظرين ഓടൊപ്പമാണ് പഠിപ്പിക്കപ്പെടുന്നത്.

• ചിലയിടങ്ങളിൽ [ الأذكار : [ حضر موت  

• ശ്രീവർദൻ, ശാന്തപുരം: رياض الصالحين ന്റെ തിരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ട ഭാഗങ്ങൾ രണ്ട് വർഷത്തിലായിട്ട് പഠിപ്പിക്കുന്നു

• കണ്ട്‌ലൂരിൽ: നാലാം വർഷം രണ്ടാം പകുതിയും അഞ്ചാം വർഷം ഒന്നാം പകുതിയും.

മിഷ്കാത്:

• കൊണ്ടോട്ടി ബുഖാരി കോളജിൽ (എ.പി വിഭാഗം) നാല് വർഷം കൊണ്ടാണ് മിഷ്‌കാത്ത് പൂർത്തിയാക്കുന്നത്.

• ബാഖിയാത്: 3 വർഷം കൊണ്ട്.

• ദാറുൽ ഹുദായിലും ജാമിഅ സലഫിയ്യ ബനാറസിലും മലേഷ്യയിൽ ചില ഇടങ്ങളിലും : 2 വർഷം കൊണ്ട്.

• ചിലയിടങ്ങളിൽ (ശാന്തപുരം പോലെ): മിഷ്‌കാത് ഇല്ല.

• ഇന്ത്യയിലും വിദേശത്തു ദർസെ നിസാമി പിന്തുടരുന്ന പ്രദേശങ്ങളിലും (ഓസ്ട്രേലിയ, മലേഷ്യ, ശ്രീലങ്ക, ഒമാൻ...) ആണ് മിഷ്‌കാത് പ്രാധാന്യത്തോടെ പഠിപ്പിക്കുന്നതായി കാണുന്നത്.

അൽ കുതുബുസ്സിത്ത:

• ദാറുൽ ഉലൂം ദയൂബന്ദിലെ ദൗറതുൽ ഹദീസിന്റെ പൂർണ്ണ സിലബസ്:

البخاري: كاملا

مسلم (١): من البداية  إلى كتاب الإيمان

مسلم (٢): من البداية (البيوع) إلى الجهاد

الترمذي: كاملا

أبو داود (١): الطهارة والزكاة

أبو داود (٢): من البداية (بقية الجهاد)، والخراج والفيئ والإمارة، والعتق والديات

النسائي: الصيام، والمناسك

ابن ماجه: من البداية إلى أبواب الطهارة، ثم أبواب الأدب

شرح معاني الآثار للطحاوي: كتاب الصلاة إلى الوتر

شمائل الترمذي: كاملا

موطأ مالك: كتاب الأشربة إلى باب الحجامة وأجرة الحجام

موطأ محمد: النكاح، والطلاق، والضحايا

• ദാറുൽ ഹുദായിൽ കുതുബുസ്സിത്ത (തിരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ട ഭാഗങ്ങൾ) 5 വർഷം (ഡിഗ്രി 3, പിജി 2) കൊണ്ടാണ് പഠിപ്പിക്കുന്നത്.

• ബുഖാരി കോളജിൽ മുഖ്തസറിൽ ബുഖാരി മാത്രവും മുതവ്വലിൽ സിത്തയിലെ മറ്റു കിതാബുകളും മുവത്വാ മാലിക്കും منتخب ആയിട്ട്.

• ഇമാം റാസി അക്കാദമി  വണ്ടൂരിൽ (സംസ്ഥാന): ബുഖാരി മൂന്ന് വർഷം കൊണ്ടാണ് ഓതുന്നത്.

• പള്ളി ദർസുകളിലും സമസ്തയുടെ സ്ഥാപനങ്ങളിലും ബാഖിയാതിലും ഹദീസിന്റെ കിതാബുകൾ കൂടുതലും മുതവ്വലിൽ ആണ്.

• ചില സ്ഥാപനങ്ങളിൽ (ബദ്രിയ്യ) സിത്തയിൽ ബുഖാരി മാത്രമാണുള്ളത്

• ചിലയിടങ്ങളിൽ (അൽ ഫുർഖാൻ, പെരുമ്പാവൂർ) ബുഖാരിയും തിർമിദിയും

• ശാന്തപുരം: നാല് വർഷങ്ങളിലായി  സിത്തയിലെ തിരഞ്ഞെടുക്കപ്പെട്ട ഭാഗങ്ങൾ.

• നദുവയിലും ശ്രീവർധനിലും നസാഈ, ഇബ്നു മാജ ഒഴികെയുള്ള നാലും പൂർണ്ണമായി.

• ജാമിഅ സലാഫിയ്യ ബനാറസിൽ ഇബ്നു മാജ ഒഴികെ ബാക്കി എല്ലാം ഉണ്ട്. നാല് വർഷങ്ങളിൽ ആയിട്ട് ആണ് ഇത്. 1. തിർമിദി, നസാഈ, 2. അബൂദാവൂദ്, മുവത്വാ മാലിക്, 3. ബുഖാരി (1), മുസ് ലിം (1), 4. ബുഖാരി (2), മുസ് ലിം (2)

• യമനിലെ جامعة الإيمان بصنعاء ൽ  ഏഴ് വർഷങ്ങളിലായി സ്വഹീഹ് മുസ് ലിം ശർഹു നവവി സഹിതം പൂർണ്ണമായി പഠിപ്പിക്കുന്നു

• അസ്ഹറിൽ ആദ്യ നാല് വർഷം تحليلي ആയിട്ട് مختارات من الصحيحين, തഖസ്സുസിൽ രണ്ടു വർഷം موضوعي ആയിട്ട് مختارات من الصحيحين وغيرهما. തഖസ്സുസിന്റെ നാലാം വർഷം: مختلف الحديث ലെ ഒരു സമകാലിക ഗ്രന്ഥം.

• ഷിൻഖീഥിൽ سنن أربعة ക്ക് പുറമെ മറ്റു سنن, مسانيد سردا مع شرح المشكلات ഓതുന്നുണ്ട്.

• വിദേശത്തെ ജാമിഅകളിൽ പൊതുവെ സിത്തയിലെ മുഴുവൻ കിതാബുകളും ഭാഗികമായിട്ട് ആണെങ്കിലും ഓതുന്നത് കാണുന്നില്ല.

• മലേഷ്യയിൽ സിത്തയിലെ ഓരോ കിതാബിലെയും ചില ഭാഗങ്ങൾ വിശദമായും മറ്റു ചില ഭാഗങ്ങൾ سردا ഉം ആണ്. രണ്ടു വർഷം കൊണ്ടാണ് ഇവ ഓതുന്നത്.

• ചില പ്രദേശങ്ങളിൽ കുതുബുസ്സിത്തക്ക് മുൻപുള്ള വർഷത്തിൽ ആണ് شمائل.

ദാറുൽ ഉലൂം ദയൂബന്ദുമായി ബന്ധപ്പെട്ട സ്ഥാപനങ്ങളിൽ ദൗറത്തുൽ ഹദീസ് ഒരു വർഷമാണ്, അത് രണ്ടുവർഷമാക്കണമെന്ന് മൗലാന തഖി ഉസ്മാനി നിർദ്ദേശിക്കുന്നു, മഹാനവർകൾ പറയുന്നു: ഒരു വർഷം കൊണ്ട് ദൗറയുടെ കിതാബുകൾ വേണ്ടതു പോലെ പഠിപ്പിക്കാൻ സാധിക്കുകയില്ല. സാധാരണ ഹദീസിന്റെ ചില അദ്ധ്യായങ്ങൾ വിശദമായി പഠിപ്പിക്കുമ്പോഴേക്കും വർഷം തീരാനാകും, പിന്നെ ഖദ്റുസ്സബഖ് പൂർത്തിയാക്കാനുള്ള ഓട്ടമായിരിക്കും.

പല ഭാവങ്ങൾക്കും വേണ്ട പ്രാധാന്യത കൊടുക്കാൻ കഴിയാറില്ല, شرح معاني الآثار، مؤطا مالك، مؤطا محمد പോലെ സമയമെടുത്ത് പഠിപ്പിക്കേണ്ട പല കിതാബുകളും പേരിനായി പോകുന്നു.

ദൗറതുൽ ഹദീസ് രണ്ടു വർഷമാക്കിയാൽ ഓരോ കിതാബുകൾക്കും അദ്ധ്യായങ്ങൾക്കും കൊടുക്കേണ്ട പ്രാധാന്യം കൊടുത്തു, വിദ്യാർത്ഥികൾക്ക് ഹദീസിന്റെ വിഷയത്തിൽ നല്ല ദീർഘ വീക്ഷണവും ബന്ധവും ഉണ്ടാകുന്ന തരത്തിൽ എല്ലാ കിതാബുകളും സാവധാനത്തിൽ പൂർണ്ണമായി പഠിപ്പിക്കാൻ കഴിയും. അതിനോടൊപ്പം تدريب الراوي، فتح المغيث പോലുള്ള ഏതെങ്കിലും കിതാബ് കൂടി ഉൾപ്പെടുത്തിയാൽ വളരെ നന്നായിരിക്കും. (ദർസെ നിസാമി: 61)

അഹാദീസുൽ അഹ്കാം:

എല്ലായിടത്തും أحاديث الأحكام പ്രത്യേകം പഠിപ്പിക്കുന്നതായി കാണുന്നില്ല.

• ചില സ്ഥാപനങ്ങളിൽ بلوغ المرام.

• ശാന്തപുരത്ത് അതിന്റെ കൂടെ ഡോ. നൂറുദ്ദീൻ ഇത്റിന്റെ ശർഹ് إعلام الأنام, അബ്ദുല്ലാ ബസ്സാമിന്റെ توضيح الأحكام ഉണ്ട്‌. അതിനു പുറമേ أحاديث الأحكام ന്റെ ഗണത്തിൽ വരുന്ന ബുഖാരിയിലെ നൂറു ഹദീസുകൾ വേറെയും പഠിപ്പിക്കുന്നു.

• യമനിലെ جامعة دار العلوم الشرعية യിൽ عمدة الأحكام عبد الغني المقدسي ، بلوغ المرام، سبل السلام മൂന്നും ഉണ്ട്.

• ഷിൻഖീഥിൽ  تقريب الأسانيد للعراقي، منتقى الأخبار - مجد الدين ابن تيمية എന്നിവയും ഉണ്ട്.

• ചിലയിടങ്ങളിൽ الإلمام - ابن دقيق العيد : لبنان

ബുലൂഗുൽ മറാമിന്റെ ശൈലിയിൽ ഹനഫീ മദ്ഹബിനെ അടിസ്ഥാനപ്പെടുത്തി പുറത്ത് വന്ന കൃതിയാണ്:

المُعتصَر من آثار السنن وإعلاء السنن - عارف جميل القاسمي

ഹിഫ്ള് ചെയ്യിപ്പിക്കൽ:

ഇന്ത്യയിൽ ഹദീസുകൾ മനനം ചെയ്യുന്നതിൽ വളരെ കുറച്ചു മാത്രമേ ശ്രദ്ധിക്കുന്നുള്ളൂ.

• ഷിൻഖീഥിലും മറ്റും ആദ്യം (الأربعين النووية، رياض الصالحين، الأذكار പോലുള്ള ഗ്രന്ഥങ്ങൾ) حفظ ചെയ്യിപ്പിക്കുന്നതിലാണ് കൂടുതൽ ശ്രദ്ധ കൊടുക്കുക, പിന്നെയാണ് ശർഹിലേക്ക് കടക്കുന്നത്.

• കണ്ട്‌ലൂരിൽ ആദ്യ രണ്ടു വർഷങ്ങളിൽ 40 ഹദീസുകൾ അർത്ഥ സഹിതം മനനം ചെയ്യിപ്പിക്കുന്നു, അതിന്റെ കൂടെ മറ്റു വിശദീകരണങ്ങൾ ഒന്നും തന്നെ ഉണ്ടാകുകയില്ല.

സീറത്, ഷമായിൽ:

• ഈ വിഷയത്തിൽ കൂടുതലായി കാണപ്പെടുന്നത് شمائل الترمذي തന്നെയാണ്.

• മൊറോക്കൊകാർ സീറത്തിന്റെയും ശമായിലിന്റെയും കിതാബുകൾ വളരെ കൂടുതൽ പ്രാധാന്യത്തോടെ പഠിപ്പിക്കുന്നു.

NB: ശാന്തപുരം, جامعة الوصل بدبي , الأزهر തുടങ്ങിയ സ്ഥാപനങ്ങളിൽ കിതാബുകളെ കേന്ദ്രീകരിച്ച് പഠിപ്പിക്കുന്നതിന് പകരം تحليلي، موضوعي، أحاديث الأحكام തുടങ്ങിയ വിഷയങ്ങളുടെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ ഹദീസുകൾ തെരഞ്ഞെടുത്ത് പഠിപ്പിക്കുന്നു.

അദ്ധ്യായം രണ്ട്:

ഹദീസ് പഠിപ്പിക്കാൻ എങ്ങനെ തയ്യാറാക്കണം?

ആദരവായ റസൂലുല്ലാഹി (സ) യുടെ ഹദീസുകൾ പഠിപ്പിക്കുന്നതിന് മുമ്പായി അതിനു വേണ്ടി നല്ലവണ്ണം തയ്യാറാക്കൽ നിർബന്ധമാണ്, തയ്യാറാകാതെ പഠിപ്പിക്കുന്നത് അനുവദനീയമല്ല എന്ന് നമ്മുടെ മഹാന്മാർ നിരന്തരം ഉണർത്താറുണ്ട്.

1. മദ്രസയുടെ ഭാഗത്തു നിന്നും നൽകപ്പെടുന്ന ഖദ്റുസ്സബഖ് മുമ്പിൽ വെച്ച് പഠിപ്പിക്കാനുള്ള കിതാബിനെ/ ഭാഗത്തെ മാസങ്ങളുടെയും ആഴ്ചകളുടെയും ദിവസങ്ങളുടെയും അടിസ്ഥാനത്തിൽ വീതിക്കുക, ഇത് വർഷാരംഭം മുതൽ അവസാനം വരെ ഒരേ ശൈലിയിൽ പഠിപ്പിച്ച്, നിസാബ് പൂർത്തിയാക്കാൻ നമ്മെ സഹായിക്കുന്നതാണ്.

2.  ഓരോ ആഴ്ചയിലും പഠിപ്പിക്കാനുള്ള ഭാഗം വ്യാഴം, വെള്ളി ഒഴിവിൽ ഓടിച്ചു നോക്കാൻ കഴിഞ്ഞാൽ വളരെ നന്നായിരിക്കും, ആ ഭാഗത്ത് ഏതെങ്കിലും വിശാലമായതോ ദുഷ്കരമായതോ ആയ ചർച്ചകൾ വരുന്നുണ്ടെങ്കിൽ അതിനു വേണ്ടി മുൻകൂട്ടി തയ്യാറാക്കാൻ ഇത് ഉതകുന്നതാണ്.

3. ഓരോ കിതാബും മുത്വാലആ ചെയ്യാനുള്ള സമയം നിശ്ചയിക്കുക, പഠിപ്പിക്കുന്നതിന് തൊട്ടുമുമ്പ് മുത്വാലആ ചെയ്യുന്നത് ഒഴിവാക്കുക, നേരത്തെ തന്നെ പാഠത്തിന് വേണ്ടി തയ്യാറാകുന്നതിലൂടെ വായിച്ച കാര്യങ്ങൾ കൂടുതൽ ഓർമ്മ നിൽക്കും എന്നതാണ് അനുഭവം.

4.  മുത്വാലഅയിൽ ഏകാഗ്രതക്ക് വലിയ പങ്കുണ്ട്, അതിനുതകുന്ന രീതിയിൽ മുറി ക്രമീകരിക്കുകയും മറ്റ് ഏർപ്പാടുകൾ ചെയ്യുകയും ചെയ്യുക

5. ഖിബിലയിലേക്ക് തിരിഞ്ഞ് വുളുവോടു കൂടി ആയിരിക്കാൻ പ്രത്യേകം ശ്രദ്ധിക്കുക.

6. മുത്വാലഅക്ക് ആവശ്യമായിവരുന്ന കിതാബുകൾ മുൻകൂട്ടി തയ്യാറാക്കി വയ്ക്കുക, കിതാബുകളില്ലെങ്കിൽ ടാബിലോ ഫോണിലെ PDF പ്രത്യേക FOLDER കളിൽ കരുതിവയ്ക്കുക.

7. കഴിവിന്റെ പരമാവധി കുട്ടികൾ പഠിക്കാൻ ഉപയോഗിക്കുന്ന പ്രിൻറ് വെച്ച് തന്നെ മുത്വാലഅ ചെയ്യുക

8. ആദ്യം പഠിപ്പിക്കാനുള്ള ഭാഗത്തിന്റെ حاشية، بين السطور ,متن ഓടു കൂടി വായിക്കുക.

9.  പിന്നെ പഠിപ്പിക്കുന്ന കിതാബിന്റെ സമഗ്രമായ ഒരു ശർഹ് പൂർണ്ണമായി വായിക്കുക, ആവശ്യാനുസരണം മറ്റ് ശാർഹുകൾ നോക്കുക, അറബി ഗ്രന്ഥങ്ങൾക്ക് മുൻഗണന നൽകുക.

10. ഉസൂൽ, مذاهب، لغة തുടങ്ങി എല്ലാ കാര്യത്തിലും മൂല ഗ്രന്ഥങ്ങളെ ആശ്രയിക്കുക.

11. തർജ്ജുമ നല്ലവണ്ണം നോക്കി പാഠത്തിൽ പോവുക

12. ദറസ് വളരെ അടുക്കിലും ചിട്ടയിലുമായിരിക്കാൻ ശ്രമിക്കുക

13. നോട്ട് തയ്യാറാക്കുക, പഠിപ്പിക്കുന്നത് പൂർണമായി എഴുതി വെക്കണം എന്നില്ല, പ്രധാനപ്പെട്ട പോയിന്റെകൾ മാത്രം കുറിച്ചാൽ മതി. ഇത് നമ്മുടെ പാഠം അടുക്കും ചിട്ടയുമുള്ളതാകാൻ സഹായിക്കുന്നതിനൊപ്പം അടുത്ത വർഷവും അതേ കിതാബ് തന്നെ പഠിപ്പിക്കുകയാണെങ്കിൽ സമയം ലാഭിക്കാനും مطالعة വ്യാപിപ്പിക്കാനും സഹായിക്കുന്നതാണ്.

അദ്ധ്യായം മൂന്ന്:

ഹദീസ് പഠിപ്പിക്കുമ്പോൾ ശ്രദ്ധിക്കേണ്ട കാര്യങ്ങൾ

ഈ അദ്ധ്യായം രണ്ട് ഭാഗങ്ങളാണ്, ഒന്ന്: പൊതുവായി ശ്രദ്ധിക്കേണ്ട കാര്യങ്ങൾ, രണ്ട്: ചില കിതാബുകൾ പഠിപ്പിക്കുമ്പോൾ പ്രത്യേകമായി  ശ്രദ്ധിക്കേണ്ട കാര്യങ്ങളും അതിനാവശ്യമായ ചില അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങളും.

ഭാഗം ഒന്ന്: പൊതുവായി ശ്രദ്ധിക്കേണ്ട കാര്യങ്ങൾ

1. ഹദീസ് വായന:

ആദ്യം ഹദീസ് വായിക്കുക, ഈ വിഷയത്തിൽ രണ്ട് ശൈലികളാണ് മുൻഗാമികളിൽ കണ്ടുവന്നിരുന്നത്. 1. (قراءة الشيخ على الطالب) ഉസ്താദ് വായിക്കുകയും വിദ്യാർത്ഥി കേട്ട് ഇരിക്കുകയും ചെയ്യുക. 

2. (قراءة الطالب على الشيخ) വിദ്യാർത്ഥി വായിക്കുകയും ഉസ്താദ് കേൾക്കുകയും വായനയിൽ വരുന്ന തെറ്റുകൾ തിരുത്തി കൊടുക്കുകയും ചെയ്യുക. നമ്മുടെ സ്ഥാപനങ്ങളിൽ നിന്ന് പഠനം പൂർത്തിയാക്കുന്ന വിദ്യാർഥികൾ തെറ്റില്ലാതെ ഹദീസുകൾ വായിക്കുന്നതിനായി ഇതിൽ രണ്ടാമത്തെ ശൈലിയാണ് ഇന്ന് പൊതുവേ സ്വീകരിക്കാറുള്ളത്.

ഹദീസ് മനപ്പൂർവം തെറ്റിച്ചു വായിക്കുന്നത് വളരെ ഗുരുതരമായ തെറ്റായിട്ടാണ് പണ്ഡിതന്മാർ കാണുന്നത്.

ഇമാം നവവി പറയുന്നു:

وينبغي لقارئ الحديث أن يعرف من النحو واللغة وأسماء الرجال ما يسلم به من قوله ما لم يقل 

(شرح مسلم) 

ഇമാം മുല്ലാ അലി അൽ ഖാരി വ്യക്തമാക്കുന്നു:

ويُؤخذ من الحديث: أن من قرأ حديثه وهو يعلم أنه يلحن فيه سواء كان في أداءه أو إعرابه يدخل في هذا الوعيد الشديد؛ لأنه بلحنه كاذب عليه

 (مرقاة المفاتيح)

ആയതിനാൽ ഹദീസ് വായനയിൽ തെറ്റു വരുത്തിയാലുള്ള അപകടം ബോധ്യപ്പെടുത്തി, മഹത്വം പറഞ്ഞു കുട്ടികളെ പ്രോത്സാഹിപ്പിച്ച്, ഒന്നുകിൽ എല്ലാവരോടും വായിച്ച് വരാൻ പറഞ്ഞിട്ട് ഏതെങ്കിലുമൊരു വിദ്യാർത്ഥിയോട് വായിക്കാൻ പറയുക. അല്ലെങ്കിൽ ഓരോ ദിവസവും വിദ്യാർഥികളെ നിശ്ചയിച്ച് അവരെക്കൊണ്ട് വായിപ്പിക്കുക. (വിദ്യാർഥികളുടെ നിലവാരമനുസരിച്ച് ഏത് ശൈലിയും സ്വീകരിക്കാവുന്നതാണ്).

ഇമാം നവവി ഹദീസ് വായിക്കുന്ന വ്യക്തിക്ക് أسماء الرجال നെ കുറിച്ച് അറിവുണ്ടാകണം എന്ന് പറഞ്ഞത് നാം കണ്ടു, റാവികളുടെ നാമങ്ങൾ കൃത്യമായി വായിക്കുന്നതിൽ നമ്മുടെ വിദ്യാർഥികൾ വലിയ വീഴ്ച വരുത്തുന്നത് കാണുന്നുണ്ട്, അത് ശ്രദ്ധിക്കാൻ അവരെ പരിശീലിപ്പിക്കണം. ضبط أسماء الرجال എന്നത് ഒരു പ്രത്യേക വിജ്ഞാനശാഖയാണ്, ഈ വിഷയത്തിൽ ഖതീബ് ബഗദാദി, ഇമാം ദഹബി, ഇബ്നു ഹജർ അസ്ഖലാനി തുടങ്ങിയവർ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ രചിച്ചിട്ടുണ്ട്, ഇമാം ഇബ്നു നാസിറുദ്ദീൻ ദയിമഷ്ഖിയുടെ 10 വാള്യങ്ങളുള്ള توضيح المشتبِه في ضبط أسماء الرواة وأنسابهم ആണ് ഏറ്റവും വിശാലവും സമഗ്രവുമായ ഗ്രന്ഥം, ശൈഖ് മുഹമ്മദ് ത്വാഹിർ ഫതനിയുടെ المغني في ضبط أسماء الرجال എന്ന ഗ്രന്ഥം ഇന്ത്യയിൽ സുലഭമായി ലഭിക്കുന്ന ഒരു വാള്യത്തിലുള്ള കൃതിയാണ്.

2. ഒരോ അദ്ധ്യായത്തിന്റെയും തുടക്കത്തിൽ അതിലെ ചർച്ചകളുടെ രത്നചുരുക്കം പറയുക:

തദ് രീസിന്റെ ലക്ഷ്യം അറിവ് കൈമാറുക എന്നുള്ളതാണല്ലോ? അതിന് ഏറ്റവും എളുപ്പവും പ്രയോജനപ്രദവും വിദ്യാർത്ഥികളിൽ കൂടുതൽ താല്പര്യം ഉളവാക്കുന്നതുമായ ശൈലി സ്വീകരിക്കുന്നതാണ് ഉചിതം. ഇന്ന് വിദ്യാർത്ഥികളിലെ യോഗ്യത കുറയുകയും പലപ്പോഴും ഇൽമീ ചർച്ചകളുടെ അലിഫ് ബാ പോലും മനസ്സിലാക്കാൻ കഴിവില്ലാതെ വരികയും ചെയ്യുന്ന ഈ കാലഘട്ടത്തിൽ ഓരോ ബാബു തുടങ്ങുമ്പോഴും അതിനു കീഴിൽ വരുന്ന ചർച്ചകളെ കുറിച്ചുള്ള ലഘുവായ രൂപരേഖ നൽകിയാൽ ഉൾക്കാഴ്ചയോടു കൂടി പാഠം ശ്രദ്ധിക്കുവാനും, ഈ പറഞ്ഞ വെച്ചതിന്റെ വിശദീകരണം എന്ത്? എന്ന് മനസ്സിലാക്കാൻ അവനിൽ ജിജ്ഞാസ ഉണ്ടാവുകയും ചെയ്യുന്നതാണ്.

ഉദാഹരണത്തിന്: കിതാബുസ്സ്വലാത്തിലെ ബാബു സ്വലാത്തിൽ ഖൗഫ് തുടങ്ങുമ്പോൾ ഉസ്താദ് പറയുക: ഈ ബാബിലെ സുപ്രധാന ചർച്ചകൾ ഇവയാണ്.

أ. متى شرعت صلاة الخوف؟

ب. في أية غزوة صلاها رسول الله صلى الله عليه وسلم أول مرة، وكم مرةً صلاها؟

ج. هل هذه الصلاة مخصوصة بالسفر؟ أم تُؤدى في الحضر أيضا إن كان هناك خوف؟

د. هل هي منسوخة أم محكمة؟

ഇതിന്റെ ചുരുങ്ങിയ മറുപടിയും പറഞ്ഞു കൊടുക്കുക. ഈ ശൈലി സ്വീകരിക്കുന്നതിലൂടെ വിദ്യാർത്ഥികളിൽ പഠിക്കാൻ നല്ല താല്പര്യം ഉണ്ടാകും, എന്നാൽ ഇത്തരത്തിൽ പഠിപ്പിക്കുന്നതിനായി ആ ബാബിലുള്ള മുഴുവൻ ഹദീസുകളും മുമ്പിൽ വച്ചു കൊണ്ട് ആഴമുള്ള മുത്വാലഅ അനിവാര്യമാണ്, ഹദ്റത്ത് മൗലാനാ അഖിൽ സാഹിബിന്റെ الدر المنضود عل سنن أبي داؤد എന്ന ഉർദു ഗ്രന്ഥം മാതൃകയാക്കാവുന്നതാണ്.

3.  റാവിമാരെ കുറിച്ചുള്ള ചർച്ച:

റാവിമാരെ കുറിച്ചുള്ള ചർച്ച ഹദീസ് പഠിപ്പിക്കുന്ന ഉസ്താദിന്റെ മുൻപിലെ വളരെ പ്രധാനപ്പെട്ട ഒരു കടമ്പയാണ്, അതിൽ ഇഫ് റാത്തും തഫ്രീതും ഉണ്ടാകാതെ സൂക്ഷിക്കേണ്ടത് അനിവാര്യമാണ്, ആദ്യമായി താൻ പഠിപ്പിക്കുന്ന കിതാബിന് പണ്ഡിതന്മാർക്കിടയിലുള്ള സ്ഥാനം മനസ്സിലാക്കുക, അതിനു താഴെ കൊടുക്കുന്ന കിതാബുകൾ വായിക്കുന്നത് പ്രയോജനപ്രദമായിരിക്കും.

1. شروط الأئمة الستة للمقدسي2.     شروط الأئمة الخمسة للحازمي ഈ രണ്ട് കൃതികളും رسالة الإمام أبي داود ഉം ചേർത്ത് ശൈഖ് അബ്ദുൽ ഫത്താഹ് അബൂഗുദ്ദയുടെ تحقيق، تعليق  ഓടെ പ്രസിദ്ധീകരിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്.

പിന്നെ ആവശ്യാനുസൃതം മാത്രം റാവികളെ കുറിച്ച് ചർച്ച ചെയ്യുവാനും അതിലൂടെ ധാരാളം സമയം ലാഭിക്കുവാനും ആകും. 

• സ്വഹീഹുൽ ബുഖാരി ഹദീസ് ഗ്രന്ഥങ്ങളുടെ കൂട്ടത്തിൽ ഉയർന്ന സ്ഥാനം അലങ്കരിക്കുന്നതാണ്, അതിലെ റാവിമാർ സ്വീകാര്യതയുടെ നിബന്ധനകളിൽ ഉയർന്ന നിലവാരം പുലർത്തുന്നവരുമാണ്, എന്നിരുന്നാലും അതിൽ ചില ഹദീസുകളെ കുറിച്ച് ഇമാം ദാറഖുത് നി (റഹ്) യെ പോലുള്ളവർ വിമർശനങ്ങൾ ഉന്നയിച്ചിട്ടുണ്ട്, അതിന് ഫത്ഹുൽ ബാരിയുടെ മുഖദ്ദിമയിൽ ഇബ്നു ഹജർ അസ്ഖലാനി (റഹ്) കൃത്യമായ മറുപടിയും നൽകിയിട്ടുണ്ട്. ആയതിനാൽ ബുഹാരി ശരീഫ് പഠിപ്പിക്കുമ്പോൾ ഓരോ റാവിയെക്കുറിച്ചും പ്രത്യേകം പ്രത്യേകം ചർച്ച ചെയ്യുന്നത് സമയം പാഴാക്കലായിരിക്കും. മാത്രവുമല്ല, അത് ദൗറതുൽ ഹദീസുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ചർച്ചയല്ല, തഖസ്സുസ് ഫിൽ ഹദീസിലെ വിഷയമാണ്. എന്നാൽ വിമർശന വിധേയരായ റാവിമാരെ കുറിച്ചുള്ള കൃത്യമായ വിവരണം അനിവാര്യവുമാണ്. 

• ഇതേ ശൈലി തന്നെയാണ് സ്വഹീഹ് മുസ് ലിം പഠിപ്പിക്കുമ്പോഴും സ്വീകരിക്കേണ്ടത്. 

• ഇമാം അബൂദാവൂദ് (റഹ്) സ്വഹീഹായ ഹദീസുകൾ മാത്രമേ രിവായത്ത് ചെയ്യുകയുള്ളൂ എന്ന് നിർബന്ധബുദ്ധി കാണിച്ചിട്ടില്ല. കാരണം മുൻഗാമികളായ മുജ്തഹിദ്കളുടെ തെളിവുകൾ സമാഹരിക്കുക എന്നതായിരുന്നു മഹാനവർകളുടെ ലക്ഷ്യം.

അതിനാൽ (صحيح، حسن لذاته، حسن لغيره، ضعيف، ضعيف جدا،  منكر) തുടങ്ങി എല്ലാത്തരം ഹദീസുകളും ആ ഗ്രന്ഥത്തിൽ കാണുവാൻ സാധിക്കും.

മഹാനവർകൾ മക്കയിലെ പണ്ഡിതൻമാർക്ക് എഴുതിയ കത്തിൽ പറയുന്നു:

ذكرت في كتابي الصحيح وما يشبهه وما يقاربه، وما كان في كتابي من حديث فيه وهن شديد فقد بينته، ومنه ما لا يصح سنده، وما لم أذكر فيه شيئا فهو صالح وبعضها أصح من بعض

ഇമാം അബൂദാവൂദ് (റഹ്) ഹുകും പറയാത്ത ഹദീസുകളെ ഏത് ഗണത്തിൽ പെടുത്തണം എന്ന വിഷയത്തിൽ ഇമാം ഇബ്നു സ്വലാഹ്, ഇമാം നവവി എന്നവരുടെ വീക്ഷണം: 1. അത് സഹീഹൈനിൽ വന്നിട്ടുള്ളതാണെങ്കിൽ സ്വീകാര്യയോഗ്യമാണ്. 2. ഇനി ഹദീസ് നിരൂപകനായ ഏതെങ്കിലും പണ്ഡിതൻ അതിന്റെ ഹുക്മ് വ്യക്തമാക്കിയിട്ടുണ്ടെങ്കിലും അത് സ്വീകരിക്കണം. 3. ഇത് രണ്ടുമല്ലെങ്കിൽ ആ ഹദീസ് കുറഞ്ഞപക്ഷം ഹസന്റെ ഗണത്തിലുള്ളതായിരിക്കും.

എന്നാൽ ഈ രണ്ടു മഹത്തുക്കളും മൂന്നാമത്തെ ഗണത്തിൽ പെടുത്തിയ ഹദീസുകളിൽ ധാരാളം ളഈഫായ ഹദീസുകളും കാണാനിടയായതിനാൽ ഹാഫിസ് ഇബ്നു ഹജർ അസ്ഖലാനി (റ) ആ മഹത്തുക്കളുടെ നിലപാടിനെ വിമർശിച്ചു. ശേഷം ഇമാം അബൂദാവൂദ് മൗനം പാലിച്ച ഹദീസുകളെ നാലായി തിരിച്ചു.

1. ما ورد في الصحيحين أو ما يُوازيه في شروط الصحة

2. الحسن لذاته كأحاديث محمد بن إسحاق

3. الحسن لغيره وأكثر أحاديث السنن من هذا القسم

4. الضعيف، ولكن لم يتفق الأئمة على ترك رواته

(أنظر: النكت على كتاب ابن الصلاح للعسقلاني)

ഇത്തരത്തിലുള്ള ഹദീസുകളെല്ലാം ഉണ്ടായിരിക്കെ ഇമാം അബൂദാവൂദ് മൗനം അവലംബിച്ച ഹദീസുകളെ കണ്ണടച്ച് സ്വീകാര്യയോഗ്യമാണെന്ന് പറയുന്നത് അബദ്ധമാണ് എന്ന് വ്യക്തമായി. ആയതിനാൽ സുനൻ അബീദാവൂദ് പഠിപ്പിക്കുന്ന സന്ദർഭത്തിൽ ഇമാം അബൂദാവൂദ് മൗനം അവലംബിച്ച ഹദീസുകളെ കുറിച്ച് ആവശ്യമായ വിശദീകരണം നൽകേണ്ടത് അനിവാര്യമാണ്.

അപ്രകാരം തന്നെ قال أبو داؤد ഉം വളരെയേറെ പ്രാധാന്യം അർഹിക്കുന്നതാണ്, ചില സ്ഥലങ്ങളിൽ മുസ്വന്നിഫിന്റെ ഉദ്ദേശം വ്യക്തമാക്കുന്നതിൽ ഷാരിഹുകൾക്ക് തന്നെ പ്രയാസം നേരിട്ടിട്ടുണ്ട്. അത് ശ്രദ്ധയോടെ ഗ്രഹിക്കുകയും ലളിതമായി മനസ്സിലാക്കി കൊടുക്കുകയും ചെയ്യുക.

• “ജാമിഉ തിർമുദി” യുടെയും ലക്ഷ്യം മുൻഗാമികളായ ഫുഖഹാക്കൾ അവരുടെ ഇജ്തിഹാദിന് അടിസ്ഥാനമാക്കിയ ഹദീസുകൾ സമാഹരിക്കുക എന്നതായിരുന്നു, എന്നാൽ മഹാനവർകൾ അതിനോടൊപ്പം തന്നെ ഓരോ ഹദീസിനെ കുറിച്ചും കൃത്യമായ പഠനം നടത്തി അതിന്റെ ഹുക്മ് പറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്, ആയതിനാൽ ആ കിതാബ് പഠിപ്പിക്കുന്ന സന്ദർഭത്തിൽ റാവികളുടെ അവസ്ഥകൾ വിവരിക്കുന്നതിനായി കൂടുതൽ സമയം കളയേണ്ട ആവശ്യമില്ല. എങ്കിലും, ഏതെങ്കിലും ഹദീസിന് മുസന്നിഫ് പറഞ്ഞ ഹുക്മിനെ പിൽക്കാല ഹദീസ് നിരൂപകർ വിമർശിച്ചിട്ടുണ്ടെങ്കിൽ അവിടെ ശരി എന്താണ് എന്ന് വ്യക്തമാക്കേണ്ടത് അനുവാര്യമാണ്.

• “സുനനു നസാഈ” എന്ന പേരിലറിയപ്പെടുന്ന “അൽ മുജ്തബാ മിനസ്സുനൻ” കുതുബു സ്സിത്തയിലെ പ്രധാനപ്പെട്ട ഒരു ഗ്രന്ഥമാണ്, പലതരത്തിലുമുള്ള പ്രത്യേകതകളുടെ പേരിൽ പ്രസിദ്ധമായ ഈ ഗ്രന്ഥത്തിൽ ഇമാം നസായി (റഹ്) എല്ലാ തരം റാവികളെയും സ്വീകരിച്ചിട്ടുണ്ട്, പലരെക്കുറിച്ചും മഹാനവർകൾ തന്നെ ആവശ്യമായ വിവരണം നൽകിയിട്ടുമുണ്ട്. ആയതിനാൽ പഠിപ്പിക്കുന്ന സന്ദർഭത്തിൽ മഹാനവർകൾ നൽകിയ വിവരണത്തെ നല്ല നിലയിൽ വിശദീകരിക്കുകയും, അതിനോട് ഏതെങ്കിലും പണ്ഡിതന്മാർ വിയോജിപ്പ് പ്രകടിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ടെങ്കിൽ അതിൽ ശരി ഏതാണെന്ന് വ്യക്തമാക്കുകയും, സ്വീകാര്യയോഗ്യനല്ലാതിരുന്നിട്ടും മഹാനവർകൾ മൗനം അവലംബിച്ച ഏതെങ്കിലും റാവികൾ ഉണ്ടെങ്കിൽ അവരുടെ വിഷയത്തിൽ ആവശ്യമായ വിശദീകരണം നൽകുകയും വേണം. ഓരോ ഹദീസിലും റാവിമാരെ കുറിച്ച് ചർച്ച ചെയ്യേണ്ട ആവശ്യമില്ല.

കുതുബുസ്സിത്തയിൽ അവസാന സ്ഥാനം അലങ്കരിക്കുന്ന ഗ്രന്ഥമാണ് “സുനനു ഇബ്നു മാജ”. സുനനിന്റെ മറ്റ് മൂന്ന് ഗ്രന്ഥങ്ങളെ പോലെ തന്നെ എല്ലാ തരം റാവിമാരും ഹദീസുകളും ഈ കിത്താബിലും കാണാൻ കഴിയുന്നതാണ്, എന്നാൽ ഇമാം അബൂദാവൂദും തിർമിദിയും നസാഇയും ഹദീസുകളുടെ ഹുക്മുകളും  റാവിമാരുടെ അവസ്ഥകളും വിവരിക്കുവാൻ സ്വന്തമായി ഉസൂലുകൾ നിശ്ചയിക്കുകയും അതിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ ഇടയ്ക്കിടയ്ക്ക് അത്തരം ചർച്ചകൾ നടത്തുകയും ചെയ്യുമായിരുന്നു, ആയതിനാൽ ഒരു പരിധി വരെ ആ വശം നമുക്ക് എളുപ്പമായിരുന്നു, എന്നാൽ ഇമാം ഇബ്നു മാജ ആ ഒരു വശം പൂർണ്ണമായി ഒഴിവാക്കിയിരിക്കുന്നു, ഹദീസുകളുടെ ഹുക്മോ റവിമാരുടെ അവസ്ഥകളോ സുനൻ ഇബ്നു മാജയിൽ എവിടെയും കാണാൻ സാധിക്കുകയില്ല, അതു കൊണ്ടു തന്നെ ഇബ് നു മാജ പഠിപ്പിക്കുന്ന സന്ദർഭത്തിൽ ഓരോ ഹദീസിന്റെയും ഹുക്മ് പറഞ്ഞു മുമ്പോട്ട് പോകേണ്ടി വരും.

കുതുബുസ്സിത്തയിലെ മറ്റ് അഞ്ച് ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ വന്നിട്ടുള്ള ഹദീസുകളുടെ ഹുക്മ് കണ്ടെത്താൻ എളുപ്പമാണ്, എന്നാൽ അങ്ങനെയല്ലാത്ത ഹദീസുകളുടെ ഹുക്മ് കണ്ടെത്താൻ പ്രയാസമാണ്. അതിനുള്ള ഒരു എളുപ്പവഴിയാണ് ഹാഫിസ് ശിഹാബുദ്ദീൻ ബൂസീരിയുടെ مصباح الزجاجة في زوائد ابن ماجه എന്ന ഈടുറ്റ ഗ്രന്ഥം.

ഇബ്നു മാജയിലെ 34 ഹദീസുകൾ മൗളൂആണെന്ന് ഇബ്നുൽ ജൗസി (റഹ്) പറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്, ഇമാം സുയൂഥി (റഹ്) അതിന് കൃത്യമായ മറുപടി നൽകിയിട്ടുണ്ടെങ്കിലും ആ ഹദീസുകൾ തീർത്തും ദുർബലമാണ് എന്ന വിഷയത്തിൽ സംശയമില്ല. ഇബ്നുമാജ യുമായി ബന്ധപ്പെട്ട വളരെ പ്രധാനപ്പെട്ട ഗ്രന്ഥമാണ് ഹളറത് മൗലാനാ അബ്ദുൽ റഷീദ് നൂമാനിയുടെ ما تمس إليه الحاجة لمن يطالع سنن ابن ماجه എന്ന ഈടുറ്റ ഗ്രന്ഥം, ഇതിൽ ഈ 34 ഹദീസുകളെയും പ്രത്യേകം പ്രത്യേകം പഠന വിധേയമാക്കിയിട്ടുണ്ട്.

ഇബ്നു മാജ പഠിപ്പിക്കുന്ന സന്ദർഭത്തിൽ റാവിമാരുമായി ബന്ധപ്പെട്ട വിഷയത്തിൽ മുദർരിസിന്റെ ഉത്തരവാദിത്വം വളരെ ഗൗരവമേറിയതാണ്, വിശിഷ്യാ മൗളൂആണെന്നും ദുർബലമാണെന്നും മുൻഗാമികൾ വ്യക്തമാക്കിയിട്ടുള്ള ഹദീസുകൾ.

ചുരുക്കത്തിൽ: ബുഖാരി, മുസ് ലിമിൽ رجال നെ കുറിച്ചുള്ള ചർച്ച വളരെ അപൂർവ്വമായി മാത്രമേ വരുന്നുള്ളൂ, മറ്റ് കിതാബുകളിൽ മേൽ വിവരിച്ചതു പോലെ ആവശ്യാനുസരണം മാത്രം ചർച്ച നടത്തുക. ദൗറതുൽഹദീസിന് താഴെയുള്ളവർഷങ്ങളിൽ പഠിപ്പിക്കുന്ന കിതാബുകളിൽ റാവിമാരെ കുറിച്ചുള്ള ചർച്ച അവരുടെ നിലവാരത്തിനു മുകളിലായി പോകും എന്നതാണ് വിനീതമായ അഭിപ്രായം, ആ കിതാബുകളുടെ സ്വഭാവവും അതിലേക്കാണ് വിരൽ ചൂണ്ടുന്നത്, അതിനാലാണല്ലോ സനദുകളില്ലാത്ത കിതാബുകൾ ആ വർഷങ്ങളിൽ നിശ്ചയിച്ചിട്ടുള്ളത്.

NB: ഹദീസ് പഠിപ്പിക്കുന്ന ഉസ്താദുമാർ, വിശിഷ്യ ദൗറയിൽ പഠിപ്പിക്കുന്ന ഉസ്താദുമാരുടെ മുൻപിൽ എപ്പോഴും ഉണ്ടായിരിക്കേണ്ട കിതാബ് ആണ് ഹാഫിസ് ഇബ്നു ഹജറിന്റെ تقريب التهذيب, കുതുബുസ്സിത്തയിലെ റാവിമാർ, അതിന്റെ ഗ്രന്ഥകർത്താക്കൾ രചിച്ച മറ്റ് ഹദീസ് ഗ്രന്ഥങ്ങളിലുള്ള റാവിമാർ, അവരോട് സാമ്യതയുള്ള റാവിമാർ തുടങ്ങി 9000 ത്തോളം ഹദീസ് നിവേദകരുടെ ഹുക്മ് വളരെ ഹൃസ്വമായി ഈ മഹത്ഗ്രന്ഥത്തിൽ ലഭിക്കുന്നതാണ്. മാത്രവുമല്ല ഇതിൽ ഹാഫിളിനു ഹജർ സ്വീകരിച്ചിട്ടുള്ള അതിന്യൂതനമായ ശൈലി മനസ്സിലാക്കുകയും പരിശീലിക്കുകയും ചെയ്യുക വഴി رجال ന്റെ വിഷയത്തിൽ നല്ല കഴിവ് ഉണ്ടാക്കിയെടുക്കാൻ സാധിക്കും. ഇതുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് ഒരു ചാർട്ട് അവസാന പേജിൽ ചേർത്തിട്ടുണ്ട്.

4. ഗരീബുൽ ഹദീസ്:

ഹദീസിൽ വരുന്ന ഗരീബും മുഷ്കിലുമായ വാചകങ്ങൾ ഏത് ധാതുവിൽ നിന്നുള്ളതാണ്? അതിന്റെ ഏത് രൂപമാണ് ഇവിടെയുള്ളത്? തുടങ്ങിയ വിവരണങ്ങളിലൂടെ മാത്രമേ ഹദീസിന്റെ യഥാർത്ഥ അർത്ഥത്തിലേക്ക് എത്തിച്ചേരാൻ സാധിക്കുകയുള്ളൂ. ആയതിനാൽ മുദർരിസ് ഈ വിഷയത്തിൽ പ്രത്യേക ശ്രദ്ധ പുലർത്തേണ്ടതാണ്.

ഇതിനായി ഹദീസിന്റെ ശർഹുകൾ, الصحاح، تهذيب اللغة، تاج العروس، القاموس المحيط തുടങ്ങി അറബി നിഘണ്ടുകൾ അടിസ്ഥാനമാക്കാവുന്നതാണ്. മൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടു മുതൽ തന്നെ ഇതൊരു പ്രത്യേക വിജ്ഞാനശാഖയായി രൂപം കൊള്ളുകയും ഇത് സംബന്ധമായ ധാരാളം ഈടുറ്റ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ രചിക്കപ്പെടുകയും ചെയ്തിട്ടുണ്ട്, അതും വളരെ ഏറെ സഹായകരമാണ്.

പ്രധാനപ്പെട്ട ചിലത് മാത്രം താഴെ കൊടുക്കുന്നു:

1. غريب الحديث لأبي عبيد القاسم بن سلام

2. الفائق في غريب الحديث للزمخشري 

3. النهاية في غريب الحديث لابن الأثير

4. مجمع بحار الأنوار لمحمد بن طاهر الفتني

5. ഫിഖഹീ ചർച്ചകൾ:

പഠിപ്പിക്കുന്ന ഹദീസുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഫിഖ്ഹിയ്യായ ചർച്ചകൾ ഒഴിച്ചു കൂടാനാവാത്ത ഒരു ഘടകമാണ്, എന്നാൽ നാം പഠിപ്പിക്കുന്ന വിഷയം ഹദീസാണ് എന്ന തികഞ്ഞ ബോധത്തോടുകൂടി വേണം ഈ ചർച്ചകൾ നടത്താൻ. ഈ ഹദീസിൽ നിന്നും ഫുഖഹാക്കൾ എങ്ങനെയാണ് മസ്അലകൾ കണ്ടെത്തിയിട്ടുള്ളത് എന്ന് മനസ്സിലാക്കുക വഴി വിദ്യാർത്ഥിയിൽ ഇസ് തിൻബാത്തിനുള്ള കഴിവ് ഉണ്ടാക്കിയെടുക്കാൻ ശ്രമിക്കേണ്ടതാണ്. അല്ലാതെ പലപ്പോഴും നാം കണ്ടു വരുന്നത് പോലെ ദർസുൽ ഹദീസിനെ പ്രമാണങ്ങളുടെ വെളിച്ചത്തിലുള്ള ഫിഖ്ഹീ ചർച്ചകളുടെ യുദ്ധക്കളം ആക്കി മാറ്റുന്നത് ഉചിതമല്ല. മൗലാനാ തഖി ഉസ്മാനി പറയുന്നു: “ഇന്ന് ഹദീസിന്റെ അർത്ഥങ്ങളും സന്ദേശങ്ങളും പ്രമേയങ്ങളുമൊക്കെ അവഗണിച്ച്, ഫിഖ്ഹി അഭിപ്രായ വ്യത്യാസങ്ങൾക്കും അതുമായി ബന്ധപ്പെട്ടുള്ള ചർച്ചകൾക്കും കൂടുതൽ പ്രാധാന്യത നൽകുന്നതായി കാണപ്പെടുന്നു, എന്റെ പിതാവിന് ഈ ശൈലിയോട് വളരെ വെറുപ്പായിരുന്നു, ഈ ശൈലിയിൽ പഠിപ്പിക്കുന്നതിന്റെ ഫലമായി ഹദീസുമായി ബന്ധപ്പെട്ട പ്രസിദ്ധമായ ഈ ചർച്ചകൾ വിദ്യാർത്ഥിക്ക് ഓർമ്മയുണ്ടായിരിക്കും, പക്ഷെ ഹദീസിന്റെ ശരിയായ അർത്ഥമോ ജീവിതത്തിൽ പകർത്തേണ്ട എന്തെല്ലാം സന്ദേശങ്ങളാണ് ഈ ഹദീസ് നൽകുന്നതെന്ന് എന്നോ വിദ്യാർത്ഥിക്ക് ഓർമ്മ ഉണ്ടാവുകയില്ല, എന്നാൽ ഹദീസ് പഠിക്കുന്നതിന് അടിസ്ഥാന ലക്ഷ്യം അതാണ്” (ദർസ് ഏ നിസാമി: 61)

ഫിഖ്ഹീ ചർച്ചകളിൽ ശ്രദ്ധിക്കേണ്ട ചില കാര്യങ്ങൾ:

• ഏതെങ്കിലും മദ്ഹബിലെ അഭിപ്രായം പറയുന്നതിനു മുമ്പ് അത് ആ മദ്ഹബിലെ മുഫ്താ ബിഹിയായ അഭിപ്രായമാണ് എന്ന് ആ മദ്ഹബിന്റെ തന്നെ ആധികാരിക ഗ്രന്ഥങ്ങൾ നോക്കി ഉറപ്പുവരുത്താൻ ശ്രദ്ധിക്കുക, ശുറൂഹുൽ ഹദീസ്, അല്ലെങ്കിൽ ഹിഖ്ഹുൽ മുഖാറനുമായി ബന്ധപ്പെട്ട കിതാബുകൾ നോക്കി പറയുമ്പോൾ പലപ്പോഴും തെറ്റു പറ്റുകയും, ആ തെറ്റിദ്ധാരണയുടെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ അനാവശ്യമായി ചർച്ചകൾ നീട്ടിക്കൊണ്ടു പോകേണ്ടി വരികയും ചെയ്യുന്നതാണ്.

• ചർച്ചയ്ക്കിടയിൽ ഇമാമീങ്ങളുടെ പേരുകൾ വളരെയേറെ ബഹുമാനത്തോടും ആദരവോടും കൂടി മാത്രം പരാമർശിക്കുക. മൗലാന തഖി ഉസ്മാനി പറയുന്നു: “ഇത്തരം ചർച്ചകൾക്കിടയിൽ എതിരഭിപ്രായം  പറഞ്ഞവരോടുള്ള ആദരവും ബഹുമാനവും കാത്തു സൂക്ഷിക്കാൻ പ്രത്യേകം ശ്രദ്ധിക്കേണ്ടതാണ്, അവിടെ ഒരിക്കലും ഒരു മുനാളറയുടെ ശൈലി ഉണ്ടാകരുത്, പലപ്പോഴും ഇമാം ബുഖാരി, ദാറഖുത്വ് നി, ബൈഹഖി, ഹാഫിള് ഇബ്നു ഹജർ തുടങ്ങിയ

മഹത്തുക്കളെ വിമർശിച്ചുകൊണ്ട് അവരുടെ പദവിക്ക് യോജിക്കാത്ത വാചകങ്ങൾ പറയപ്പെടുന്നത് കാണാം, എന്റെ പിതാവ് ഇതിനെ ശക്തമായി വിമർശിക്കുകയും തന്റെ ഉസ്താദ് ഹള്റത്ത് അല്ലാമ അൻവർ ഷാഹ് കാശ്മീരിയുടെ വാക്കുകൾ ഉദ്ധരിക്കും ചെയ്യുമായിരുന്നു: “ഹാഫിളിബ്നു ഹജർ ആകട്ടെ, അല്ലാമാ ഐനി ആകട്ടെ, നൂറ്റാണ്ടുകൾക്കു മുമ്പ് അവർ സ്വർഗ്ഗത്തിൽ തങ്ങളുടെ കൂടാരം ഒരുക്കി കഴിഞ്ഞു, ഈ മഹത്തുക്കളുടെ പദവിക്ക് 

യോജിക്കാത്തത് പറഞ്ഞ് സ്വന്തം അന്ത്യം നാശമാകാതിരിക്കുക” (മേരേ വാലിദ്: 79)

• ഹദീസിനെ ഷാഫി, ഹനഫി, മാലികി, ഹമ്പലി ആകുന്നതിനു പകരം മദ്ഹബുകൾക്കിടയിലുണ്ടായ അഭിപ്രായ വ്യത്യാസത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനമെന്ത് എന്ന് പറഞ്ഞു കൊടുക്കുകയാണ് വേണ്ടത്. ഹദീസ് റസൂലുല്ലാഹി (സ) യുടെതാണ്, അതിൽ നിന്നും ശരീരത്തിന്റെ നിയമങ്ങൾ കണ്ടെത്തുന്ന മുജ്തഹിദുകളാണ് ഇമാമുമാർ, ആയതിനാൽ

 وجه الاستنباط، مناط الحكم തുടങ്ങിയവ വിശദീകരിച്ച് കൊടുക്കലാണ് പ്രധാനം.

• ഏതെങ്കിലും ഹദീസ് ഒരു ഇമാമിന്റെ നിലപാടിന് എതിരായി കണ്ടാൽ ആ ഇമാമിന്റെ ഉസൂലുകളുടെ വെളിച്ചത്തിൽ ഹദീസിന് ഉചിതവും കൃത്യവുമായ വ്യാഖ്യാനം നൽകുക. ഒപ്പം, ഈ വിഷയത്തിൽ ആ ഇമാമിന്റെ തെളിവെന്ത് എന്നും വ്യക്തമാക്കുക. കാരണം ഒരു വ്യക്തിയെ നാം ഇമാമായി അംഗീകരിക്കുമ്പോൾ ഓരോ വിഷയത്തിലും അദ്ദേഹത്തിന്റെ അടുക്കലും വ്യക്തമായ തെളിവുണ്ട് എന്ന് നാം അംഗീകരിക്കേണ്ടി വരുന്നു.

• വിദ്യാർഥികളുടെ നിലവാരമനുസരിച്ച് ചർച്ചകൾ ചുരുക്കുകയും പരത്തുകയും ചെയ്യേണ്ടതാണ്.

• ആധുനിക യുഗത്തിൽ അവസ്ഥകൾ മാറിയതിന്റെ പേരിൽ മസിഅലകളിൽ മാറ്റം വന്നിട്ടുണ്ടെങ്കിൽ അത് വ്യക്തമാക്കുകയും ഹദീസിന്റെ വെളിച്ചത്തിൽ അത് വിശദീകരിച്ചു കൊടുക്കുകയും ചെയ്യുക.

• കിതാബുൽ ബുയൂഅ പഠിപ്പിക്കുമ്പോൾ  ആധുനിക സാമ്പത്തിക മേഖലയിലെ പ്രശ്നങ്ങളും ചർച്ചയ്ക്ക് വിധേയമാക്കുക, ഈ വിഷയത്തിൽ ശൈഖ് മുസ്തഫസ്സർഖയുടെ المدخل الفقهي العام, ശൈഖ് മുഹ് യുദ്ദീൻ ഖറദാഗിയുടെ കൃതികൾ, വിശിഷ്യ 12 വാള്യങ്ങളിലുള്ള حقيبة الدكتور على القره داغي الاقتصادية, മൗലാനാ തഖി ഉസ്മാനിയുടെ

 تكملة فتح الملهم، درسِ ترمذي، جديد معاشي مسائل، فقه البيوع തുടങ്ങിയ ഗ്രന്ഥങ്ങളും, ഇന്ത്യയിലും ഇന്ത്യയ്ക്ക് പുറത്തുള്ളതുമായ ഫിഖ്ഹ് അക്കാദമികളുടെ തീരുമാനങ്ങളും പ്രബന്ധ സമാഹാരങ്ങളും വളരെ പ്രയോജന പ്രദയിരിക്കും.

•  ഫിഖ്ഹീ തലക്കെട്ടിന് കീഴിലുള്ള ഹദീസുകൾ ആണെങ്കിലും അതിൽ മറ്റ് ധാരാളം ഫവാഇദുകൾ ഉണ്ടാകും, അതും കുട്ടികളുടെ ശ്രദ്ധയിൽപ്പെടുത്തുക. മുഫ്തി ശഫീഅ് ഉസ് മാനി പറയുന്നു: “ഹാഫിള് ഇബ്നു ഹജർ ഫത്ഹുൽ ബാരിയിലും ഇമാം നവവി ശർഹ് മുസ് ലിമിലും ഷർഹുൽ ഹദീസിന്റെ ഈ വശത്തിന് അർഹിക്കുന്ന പ്രാധാന്യം കൊടുത്തിട്ടുണ്ട്. അവർ ഹദീസിന്റെ സുപ്രധാന ചർച്ചകൾ വിശദമായി ചെയ്യുമെങ്കിലും അവസാനം وفيه وفيه എന്നു പറഞ്ഞ് ഹദീസിലൂടെ ലഭിക്കുന്ന ധാരാളം പാഠങ്ങൾ വിശദീകരിക്കാറുണ്ട്”.

6.  വർഷം മുഴുവനും പാഠത്തിന്റെ അളവിലും വിശദീകരണത്തിലും മിതത്വം പാലിക്കുക:

വർഷ തുടക്കത്തിൽ ഹദീസുകൾ വളരെ വിശദീകരണത്തോടെ കൂടി പഠിപ്പിക്കുകയും വർഷാവസാനം തർജ്ജുമ മാത്രം ചെയ്തു വായിച്ചു തീർക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ശൈലി ഒഴിവാക്കുക, ഹദീസിന്റെ ഓരോ അധ്യായങ്ങൾക്കും അതിന്റേതായ പ്രാധാന്യത ഉണ്ട്, ഫിഖ്ഹീ ചർച്ചകളുടെ പ്രാധാന്യത നാം മനസ്സിലാക്കിയതാണ്, ഇതു പോലെ فضائل، مناقب، آداب، أخلاق، مغازي، الفتن وأشراط الساعة തുടങ്ങി ഓരോന്നിനും അതിന്റേതായ പ്രാധാന്യത ഉണ്ട്. فضائل، آداب، أخلاق തുടങ്ങിയ അധ്യായങ്ങൾ വിദ്യാർത്ഥികളുടെ സ്വഭാവ സംസ്കരണത്തിനും വ്യക്തിത്വ വികസനത്തിനും വളരെയേറെ ആവശ്യമാണ്. കുട്ടികൾക്കുള്ള ഇസ്ലാഹി മജ്‌ലിസ് എപ്പോഴൊക്കെ നടത്തണമെന്ന് ഹള്റത്ത് മൗലാന അർഷദ് മദനിയോട് ചോദിച്ചപ്പോൾ “മാസത്തിലൊരിക്കലോ രണ്ടുമാസത്തിലൊരിക്കൽ നടത്തുക, പിന്നെ നിങ്ങൾ പഠിപ്പിക്കുന്നത് ഖുർആനും ഹദീസും തന്നെയല്ലേ!? ആ ദർസുകൾ തന്നെ സംസ്കരണത്തിന് മതിയായതാണ്” എന്ന് മറുപടി നൽകി. 

ഇപ്രകാരം സമയമെടുത്ത് പഠിപ്പിക്കേണ്ട വിഷയങ്ങളാണ് كتاب المغازي യും أشراط الساعة യും. ഈ വിഷയങ്ങളിൽ മുൻകാല പണ്ഡിതന്മാരും ആധുനിക പണ്ഡിതന്മാരും ധാരാളം ഗ്രന്ഥങ്ങൾ രചിച്ചിട്ടുണ്ട്, അവയുടെ വെളിച്ചത്തിൽ കൃത്യമായ 

വിശദീകരണത്തോടെ ആ ഹദീസുകൾ പഠിപ്പിക്കേണ്ടതുണ്ട്. 

NB: ഹദീസിൽ വരുന്ന സ്ഥലങ്ങളുടെ പുതിയ പേരുകളും, MAP  മുൻപിൽ വെച്ച് അത് എവിടെയാണ് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നതെന്നും പറഞ്ഞു കൊടുക്കുന്നത് വളരെ ഫലപ്രദമാണ്. ഈ വിഷയത്തിലെ ഒരു ബൃഹത്തായ പഠനമാണ്

معجم الأمكنة الوارد ذكرها في صحيح البخاري- سعد بن عبد الله بن جُنيدل

7. മുഖദ്ദിമ എഴുതിപ്പിക്കുക:

ഒരു കിതാബ് പഠിപ്പിച്ചു തുടങ്ങുന്നതിനു മുമ്പ് മൂന്ന് കാര്യങ്ങളെ അടിസ്ഥാനപ്പെടുത്തിയുള്ള മുഖദ്ദിമ എഴുതിപ്പിക്കുക, 1.കിതാബിന്റെ ഫന്ന്  , 2. മുസ്വന്നിഫ് , 3. കിതാബ് കിതാബിനെ പരിചയപ്പെടുത്തു മ്പോൾ മറ്റ് ഗ്രന്ഥങ്ങളെ അപേക്ഷിച്ച് അതിനുള്ള പ്രത്യേകതകളും സവിശേഷതകളും വിവരിക്കേണ്ടതാണ്, 

ഈ ചർച്ചകളിൽ ഏറെ ഉപകരിക്കുന്ന ചില കിതാബുകൾ താഴെ കൊടുക്കുന്നു:

١. أبجد العلوم لصديق حسن خان

٢. مرجع العلوم الإسلامية لمحمد الزحيلي

٣. حديث وفهمِ حديث لعبد الله المعروفي

٤.  تخريج الحديث نشأته ومنهجيته للشيخ أبو الليث الخيرابادي

٥. بحوث في تاريخ السنة المشرفة لأكرم ضياء العمري

٦. الوجيز في تعريف كتب الحديث

٧. التعريف الوجيز بمناهج أشهر المحدثين في الحديث - كلاهما للسيد عبد الماجد الغوري

8.നുസൂസുകൾക്കിടയിൽ തോന്നുന്ന വൈരുദ്ധ്യത നീക്കി കൊടുക്കുക (دفع التعارض):

ആയത്തുകളും ഹദീസുകളും അല്ലാഹുവിന്റെ ഭാഗത്തു നിന്നുമുള്ള വഹിയ് ആയതിനാൽ അവക്കിടയിൽ യഥാർത്ഥത്തിൽ വൈരുദ്ധ്യത ഒന്നും തന്നെയില്ല, “നുസൂസുകൾകിടയിൽ യാതൊരു വൈദ്യുതിയും എനിക്ക് അനുഭവപ്പെട്ടിട്ടില്ല” എന്ന് ഹള്റത്ത് മൗലാനാ റഷീദ് അഹമ്മദ് ഗംഗോഹി (റഹ്) പറഞ്ഞത് ഇതിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിലാണ്. എന്നാൽ ബാഹ്യമായി നോക്കുമ്പോൾ തോന്നാവുന്ന വൈരുദ്ധ്യത കൃത്യമായ വിശദീകരണങ്ങളിലൂടെ അകറ്റി കൊടുക്കേണ്ടത് മുദരിസീന്റെ ദൗത്യമാണ്. ഇവിടെ രണ്ട് കാര്യങ്ങൾ ശ്രദ്ധിക്കേണ്ടതുണ്ട്:

1. വൈരുദ്ധ്യ തോന്നാനുള്ള കാരണങ്ങൾ വിശദീകരിക്കുക

2. ഇമാമീങ്ങളുടെ ഉസൂലിന്റെ വെളിച്ചത്തിൽ പരിഹാരം പറഞ്ഞു കൊടുക്കുക. ഇതിനായി ഹദീസിന്റെ ഷറഹുകളെ ആശ്രയിക്കാവുന്നതാണ്, മാത്രവുമല്ല مختلف الحديث എന്ന പേരിൽ അറിയപ്പെടുന്ന ഈ വിജ്ഞാന ശാഖയിൽ ഈടുറ്റ ധാരാളം ഗ്രന്ഥങ്ങൾ രചിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്:

1. اختلاف الحديث للإمام الشافعي

2. تأويل مختلف الحديث لابن قتيبة

3. بيان مشكل الآثار للطحاوي

4. شرح معاني الآثار له أيضاً

5. مشكل الحديث وبيانه لابن فورك

9. ഇസ് ലാം വിമർശനങ്ങൾക്കുള്ള മറുപടി:

ഇന്ന് സോഷ്യൽ മീഡിയ വഴി ഇസ് ലാമിനെ തെറ്റിദ്ധരിപ്പിക്കാനും ഇസ് ലാമിക നിയമങ്ങളിൽ സംശയങ്ങൾ ജനിപ്പിക്കുവാനുമുള്ള ശ്രമങ്ങൾ വളരെ വ്യാപകമായ നടന്നു വരുന്നു. നമ്മൾ പഠിപ്പിക്കുന്ന ഹദീസുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് എന്തെങ്കിലും വിമർശനങ്ങൾ ഉണ്ടെങ്കിൽ ദർസിൽ അതിന്റെ മറുപടി കൂടി ഉൾപ്പെടുത്താൻ സാധിച്ചാൽ വളരെ നന്നായിരിക്കും.

അതിനു വേണ്ടി മൗലാനാ ഖാസിം നാനൂതവി, അഷ്റഫലി ത്ഥാനവി (റഹ്) തുടങ്ങിയ മഹത്തുക്കളുടെ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ വളരെ പ്രയോജനപ്രദമാണ്, ഈ അടുത്തായി 24 വാള്യങ്ങളിലായി മിസ്റിൽ നിന്ന് പ്രസിദ്ധീകരിക്കപ്പെട്ട

 موسوعة بيان الإسلام ഈടുറ്റ സമാഹാരമാണ്.

10. പിഴച്ച കക്ഷികൾക്കുള്ള മറുപടി:

പിഴച്ച കക്ഷികളുടെ പുത്തൻ വാദങ്ങളും തെറ്റായ വിശ്വാസങ്ങളും തുറന്നുകാട്ടി അവയ്ക്ക് കൃത്യമായ മറുപടി നൽകുന്ന ശൈലി ഹദീസിന്റെ ഷറഹുകളിൽ കാണാൻ കഴിയും, എന്നാൽ ഇന്ന് നിലവിലില്ലാത്ത കക്ഷികളെക്കുറിച്ച് ദീർഘമായി ചർച്ച ചെയ്തു മറ്റു വിഷയങ്ങളുടെ സമയം അപഹരിച്ചെടുക്കുന്നത് ഉചിതമല്ല എന്ന് മൗലാനാ തഖി ഉസ്മാനി തന്റെ ബുഖാരിയുടെ ഷർഹായ إنعام الباري യിൽ പറയുന്നു. ഇന്ന് നിലവിലുള്ള ഇത്തരം കക്ഷികളുടെ വാദഗതികൾ വിശദമായി ചർച്ച ചെയ്യേണ്ടതാണ്, ഇതിന് ദാറുൽ ഉലൂമിൽ നിന്നും പ്രസിദ്ധീകരിക്കപ്പെടുന്ന محاضرات ന്റെ സെറ്റ് വളരെ പ്രയോജനപ്രദമാണ്.

11. ഹദീസ് മനപ്പാഠമാക്കുക:

ഓരോ ഫന്നിലും ചില കിതാബുകൾ ഹൃദിസ്ഥമാക്കുക എന്നത് പണ്ട് മുതൽ നാം കണ്ടു വരുന്ന ഒരു ശൈലിയാണ്, ഇന്നും പലയിടങ്ങളിലും, വിശിഷ്യാ അറബ് രാജ്യങ്ങളിൽ ഈ ശൈലി മാതൃകാപരമായി കണ്ടു വരുന്നു. അതിനാൽ നമ്മുടെ വിദ്യാർത്ഥികളെ ആദ്യമായി പഠിപ്പിക്കുന്ന الأربعين النووية പൂർണമായി പരിശുദ്ധ ഖുർആൻ പോലെ മനനം ചെയ്യിക്കുക. ഒപ്പം, മിഷ്കാത്തിന് മുമ്പായി പഠിപ്പിക്കപ്പെടുന്ന കിതാബുകളിൽ (ഉദ: رياض الصالحين، بلوغ المرام، ألفية الحديث ) നിന്നും ഹദീസുകൾ തിരഞ്ഞെടുത്ത് കാണാതെ പഠിപ്പിക്കുന്നത് വളരെ നന്നായിരിക്കും.

12. ഉസൂലുൽ ഹദീസിന്റെ പരിശീലനം:

ഹദീസ് പഠിപ്പിക്കുന്നതിനിടയിൽ ഉസൂലുൽ ഹദീസുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഏതെങ്കിലും قواعد، اصطلاحات വന്നാൽ അത് നിർബന്ധമായും വിവരിച്ച് കൊടുക്കുക, അങ്ങനെ ദർസുൽ ഹദീസിലൂടെ ഉസൂലുൽ ഹദീസിന്റെ പരിശീലനം കൂടി ആകുന്നതാണ്.

ശൈഖ് മഹ്മൂദ് ത്വഹ്ഹാന്റെ تيسير مصطلح الحديث ഹൃസ്വ കൃതിയാണ്, സയ്യിദ് അബ്ദുൽ മാജിദ് ഗൗരിയുടെ 1200 പേജുള്ള المدخل إلى دراسة علوم الحديث വളരെ പ്രയോജനപ്രദമാണ്, ഈ അടുത്തായി മൗലാന അബ്ദുല്ലാ മഅറൂഫി مقدمة ابن الصلاح ന് العَرف الفيّاح എന്ന പേരിൽ ഒരു ഉറുദു ശർഹ് രചിച്ചിട്ടുണ്ട്, ലളിതവും സമഗ്രവുമായ കൃതിയാണത്.

13. ഹദീസിന്റെ പശ്ചാത്തലം വിവരിക്കുക

തഫ്സീറിൽ سبب النزول നുള്ള അതേ പ്രാധാന്യത ഹദീസിൽ سبب الورود നുണ്ട്, അതിലൂടെ മാത്രമേ ഹദീസിന്റെ അർത്ഥവും ഉദ്ദേശവും കൃത്യമായി ഗ്രഹിക്കാൻ സാധിക്കുകയുള്ളൂ. ഈ വിഷയത്തിലെ ഈടുറ്റ ഗ്രന്ഥമാണ് ഇബ്നു ഹംസ ദിമഷ്ഖിയുടെ 1839 ഹദീസുകളുടെ പശ്ചാത്തലം പറയുന്ന البيان والتعريف في أسباب ورود الحديث, അടുത്ത കാലഘട്ടത്തിൽ ഇതുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ധാരാളം പഠനങ്ങൾ പുറത്തിറങ്ങിയിട്ടുണ്ട്.

14. ഹദീസിൽ വരുന്ന അവ്യക്തമായ നാമങ്ങൾ വ്യക്തമാക്കുക

ഹദീസിൽ ചിലപ്പോൾ جاء رجل، سألته امرأة، خرج في غزوة തുടങ്ങി (مبهم) അവ്യക്തമായ കാര്യങ്ങൾ വരുന്നത് കാണാം, ഹദീസിന്റെ ശർഹുകളുടെ സഹായത്തോടെ ഇത് വ്യക്തമാക്കി കൊടുക്കുക.

ഈ വിഷയത്തിൽ പ്രത്യേകമായി രചിക്കപ്പെട്ട കൃതികളാണ്:

١. الأسماء المبهمة في الأنباء المحكمة للخطيب البغدادي

٢. الإشارات إلى المبهمات للنووي

٣. المستفاد من مبهمات المتن والإسناد  لأبي زرعة العراقي

15. എപ്പോഴും UPDATE ആയിരിക്കുക

കാലഘട്ടം പിന്നിടുന്നതനുസരിച്ച് ഇൽമീ സ്വലാഹിയ്യത് കുറഞ്ഞു വരികയാണെങ്കിലും വിവിധ വിഷയങ്ങളിൽ പുതിയ പഠനങ്ങൾ പുറത്തു വന്നു കൊണ്ടിരിക്കുന്നു. അത് മനസ്സിലാക്കാൻ ശ്രമിക്കുക, നമ്മുടെ അറിവിൽ വർദ്ധനവും വ്യാപ്തിയും ഉണ്ടാകും

16. അവലംബം വ്യക്തമാക്കുക:

നാം പാഠത്തിനിടയിൽ പറയുന്ന കാര്യങ്ങളുടെ അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങളുടെ പേരും മുസ്വന്നിഫും പറഞ്ഞു കൊടുക്കാൻ കഴിഞ്ഞാൽ വലിയ നേട്ടമാണ്, കുട്ടികളുടെ അറിവിന്റെ ലോകം വികസിക്കാൻ അത് കാരണമാകും.

17. പാഠത്തിനിടയിൽ സ്വലാത്തും മറ്റും ശ്രദ്ധയോടെ ചൊല്ലുക:

ഹദീസിന്റെ ദർസുകൾ വളരെ അനുഗ്രഹീതമാണ്, അല്ലാഹുവിനെയും റസൂലുള്ളാഹി (സ) യുടെയും സഹാബത്തിന്റെയും മുൻഗാമികളായ മഹത്തുക്കളുടെയും നാമങ്ങൾ അതിൽ ആവർത്തിച്ചു വന്നു കൊണ്ടിരിക്കും. ആ നാമങ്ങളോട് ഒപ്പം പറയാൻ നമ്മുടെ മുൻഗാമികൾ നമ്മെ പഠിപ്പിച്ച വാചകങ്ങൾ ശ്രദ്ധയോടു കൂടി പറയുകയും കുട്ടികളെ ക്കൊണ്ട് പറയിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുക.

ഇമാം നവവി പറയുന്നു:

ﻳﺴﺘﺤﺐ ﻟﻜﺎﺗﺐ اﻟﺤﺪﻳﺚ اﺫا ﻣﺮ ﺑﺬﻛﺮ اﻟﻠﻪ ﻋﺰ ﻭﺟﻞ ﺃﻥ ﻳﻜﺘﺐ (ﻋﺰ ﻭﺟﻞ) ﺃﻭ (ﺗﻌﺎﻟﻰ) ﺃﻭ (ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ ﻭﺗﻌﺎﻟﻰ) ﺃﻭ (ﺗﺒﺎﺭﻙ ﻭﺗﻌﺎﻟﻰ) ﺃﻭ (ﺟﻞ ﺫﻛﺮﻩ) ﺃﻭ (ﺗﺒﺎﺭﻙ اﺳﻤﻪ) ﺃﻭ (ﺟﻠﺖ ﻋﻈﻤﺘﻪ) ﺃﻭ ﻣﺎ ﺃﺷﺒﻪ ﺫﻟﻚ، ﻭﻛﺬﻟﻚ ﻳﻜﺘﺐ ﻋﻨﺪ ﺫﻛﺮ اﻟﻨﺒﻰ ﺻﻠﻰ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺑﻜﻤﺎﻟﻬﻤﺎ ﻻ ﺭاﻣﺰا اﻟﻴﻬﻤﺎ ﻭﻻ ﻣﻘﺘﺼﺮا ﻋﻠﻰ ﺃﺣﺪﻫﻤﺎ، ﻭﻛﺬﻟﻚ ﻳﻘﻮﻝ ﻓﻰ اﻟﺼﺤﺎﺑﻰ (ﺭﺿﻰ اﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ)، ﻓﺎﻥ ﻛﺎﻥ ﺻﺤﺎﺑﻴﺎ ﺑﻦ ﺻﺤﺎﺑﻰ ﻗﺎﻝ (ﺭﺿﻰ اﻟﻠﻪ ﻋﻨﻬﻤﺎ)، ﻭﻛﺬﻟﻚ ﻳﺘﺮﺿﻰ ﻭﻳﺘﺮﺣﻢ ﻋﻠﻰ ﺳﺎﺋﺮ اﻟﻌﻠﻤﺎء ﻭاﻷﺧﻴﺎﺭ، ﻭﻳﻜﺘﺐ ﻛﻞ ﻫﺬا ﻭاﻥ ﻟﻢ ﻳﻜﻦ ﻣﻜﺘﻮﺑﺎ ﻓﻰ اﻻﺻﻞ اﻟﺬﻯ ﻳﻨﻘﻞ ﻣﻨﻪ، ﻓﺎﻥ ﻫﺬا ﻟﻴﺲ ﺭﻭاﻳﺔ ﻭاﻧﻤﺎ ﻫﻮ ﺩﻋﺎء، ﻭﻳﻨﺒﻐﻰ ﻟﻠﻘﺎﺭﻯء ﺃﻥ ﻳﻘﺮﺃ ﻛﻞ ﻣﺎ ﺫﻛﺮﻧﺎﻩ ﻭاﻥ ﻟﻢ ﻳﻜﻦ ﻣﺬﻛﻮﺭا ﻓﻰ اﻻﺻﻞ اﻟﺬﻯ ﻳﻘﺮﺃ ﻣﻨﻪ، ﻭﻻ ﻳﺴﺄﻡ ﻣﻦ ﺗﻜﺮﺭ ﺫﻟﻚ، ﻭﻣﻦ ﺃﻏﻔﻞ ﻫﺬا ﺣُﺮﻡ ﺧﻴﺮا ﻋﻈﻴﻤﺎ ﻭﻓﻮّﺕ ﻓﻀﻼ ﺟﺴﻴﻤﺎ 

( شرح مسلم للنووي)

18. ഉസ് താദുമാരുടെ സനദ് പറഞ്ഞ് കൊടുക്കുക:

ദൗറയിലെ ഹദീസ് ഗ്രന്ഥങ്ങൾ പഠിപ്പിക്കുന്ന ഉസ്താദുമാർ അവർ മുതൽ ശാഹ് വലിയുല്ലാഹി ദഹ് ലവി (റഹ്) വരെയുള്ള സനദ് കിതാബിന്റെ തുടക്കത്തിൽ തന്നെ കുട്ടികൾക്ക് പറഞ്ഞു കൊടുക്കേണ്ടതാണ്, ശാഹ് സാഹിബ് മുതൽ ഈ മുഹദ്ദിസുകൾ വരെയുള്ള സനദുകൾ മൗലാനാ ആഷിഖ് ഇലാഹീ ബർനിയുടെ  العناقيد الغالية من الأسانيد العالية  യിൽ ലഭ്യമാണ്. നാം പറഞ്ഞു കൊടുക്കുന്ന ആ സനദിലേക്കാണ് وبه قال حدّثنا എന്നതിന്റെ ضمير മടങ്ങുന്നത്, ഇന്നത്തെ കാലഘട്ടത്തിലും സനദ് എത്ര അനുഗ്രഹീതമായ കാര്യമാണെന്ന് ഇമാം നവവി വ്യക്തമാക്കുന്നത് കാണുക:

٥. باب فائدة الإسناد بعد التدوين

قال الشَّيْخُ الإمامُ أبُو عَمْرِو بْنُ الصَّلاحِ: اعلم أن الرواية بالأسانيد المتصلة ليس المقصود منها في عصرنا وكثير من الأعصار قبله إثباتُ ما يروي؛ إذ لا يخلو إسناد منها عن شيخ لا يدري ما يرويه، ولا يضبط ما في كتابه ضبطا يَصلُح لأن يُعتمد عليه في ثبوته، وانّما المقصود بها إبقاء سلسلة الإسناد التي خُصّت بها هذه الامة - زادها الله كرامة 

( شرح مسلم للنووي)

ഭാഗം രണ്ട്: ചില കിതാബുകൾ പഠിപ്പിക്കുമ്പോൾ പ്രത്യേകമായി  ശ്രദ്ധിക്കേണ്ട കാര്യങ്ങളും അതിനാവശ്യമായ ചില അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങളും

അൽ അർബഊൻ അന്നവവിയ്യ:

1. ഹദീസുകൾ തെറ്റില്ലാതെ വായിക്കാൻ പരിശീലിപ്പിക്കുക

2. അർഥം പഠിപ്പിക്കുക

3. ശേഷം പൂർണ്ണമായി മനനം ചെയ്യിക്കുക

അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ:

١. شرح الأربعين النووية لابن دقيق العيد

٢. الفتح المبين لابن حجر الهيتمي

٣. فتح القوي المتين للشيخ عبد المحسن العباد البدر

٤. شرح الأربعين للعثيمين

٥. الروضة الندية- سامي أنور جاهين - جمع شروح النووي وابن دقيق العيد وابن حجر والمناوي والسعدي وابن عثيمين

٦. الفوائد المستنبطة من الأربعين النووية - عبد الرحمن البراك

അൽഫിയതുൽ ഹദീസ്:

1. മുഫ് റദാത്തുൽ ഹദീസ് എന്ന തലക്കെട്ടിനു കീഴിൽ ഹദീസിന്റെ ലഫ്ളീ തഹ്ഖീഖ് എഴുതിക്കുക

2. ഫവാഇദുൽ ഹദീസ് എന്ന തലക്കെട്ടിൽ ഹദീസിന് ബാബുമായുള്ള ബന്ധം, ഹദീസ് നൽകുന്ന പാഠങ്ങൾ, അഹ്കാമുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഹദീസുകളാണെങ്കിൽ ഷാഫി, ഹനഫി മദ്ഹബുകളിലെ അഭിപ്രായങ്ങൾ തുടങ്ങി അത്യാവശ്യ കാര്യങ്ങൾ എഴുതിപ്പിക്കുക

3. 100 ഹദീസുകൾ കാണാതെ പഠിപ്പിക്കുക, ഇത് ഇടയ്ക്കിടെ ദൗർ ചെയ്യിക്കുക

4. റാവിമാരായ 20 സഹാബാക്കളെ കുറിച്ചുള്ള ഹൃസ്വമായ നോട്ട് കൊടുക്കുക

അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ:

١. معارف الحديث للمصنف النعماني

٢. حاشية معين اللبيب- مولانا توقير عالم

٣. تحفة الأريب اردو شرح- مولانا توقير عالم

രിയാളുസ്വാലിഹീൻ:

അൽഫിയതുൽ ഹദീസിൽ പറഞ്ഞ 4 കാര്യങ്ങൾ

അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ:

١. دليل الفالحين لابن علان

٢. روضة المتقين لعبد القادر حسونة

٣. الفتح المبين- طه عبد الرؤوف سعد

٤. نزهة المتقين- بعض الشيوخ، منهم: مصطفى الخن، مصطفى البغا، علي الشربحي

٥. شرح رياض الصالحين لابن عثيمين

٦. بهجة الناظرين- سليم الهلالي

٧. كنوز رياض الصالحين- حمد بن ناصر العمار

ബുലൂഗുൽ മറാം:

1. മുഫ് റദാത്തുൽ ഹദീസ്.

2. ഫവാഇദുൽ ഹദീസ്, ഇവിടെ ഷാഫിഈ, ഹനഫീ മദ്ഹബുകൾ മാത്രം പറഞ്ഞു ചുരുങ്ങിയ വിശദീകരണത്തോടെ പഠിപ്പിക്കുക. അങ്ങനെ ചെയ്താൽ കൂടുതൽ ഹദീസുകൾ പഠിപ്പിക്കാൻ കഴിയും, أحاديث الأحكام ലേക്കൊരു എത്തിനോട്ടമാണല്ലോ ഈ കിതാബ് പഠിപ്പിക്കുന്നതിലൂടെ നാം ലക്ഷ്യം വെക്കുന്നത്?

3. വിദ്യാർത്ഥികളുടെ നിലവാരമനുസരിച്ച് ഹദീസുകൾ മനനം ചെയ്യിക്കുക

അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ:

١. إعلام الأنام- د. نور الدين عتر

٢. توضيح الأحكام- الشيخ عبد الله البسام

٣. فتح ذي الجلال والإكرام بشرح بلوغ المرام لابن عثيمين

٤. قفو الأثر في شرح بلوغ المرام بكلام ابن حجر - عبد المنعم إبراهيم

٥. تحقيق ماهر الفحل للكتاب  فيه: ملاحظات قيمة على الكتاب بعنوان: "أوهام الحافظ في الكتاب" نحو ١٩ وهما، وبيانٌ لبعض مصطلحات الكتاب

മിഷ്കാതുൽ മസാബീഹ്:

1. എല്ലാ വിഷയങ്ങളുമായും ബന്ധപ്പെട്ട ഹദീസുകൾ ഈ കിതാബിൽ സമഗ്രമായി സമാഹരിക്കപ്പെട്ടിട്ടുള്ളതു കൊണ്ടാണ് ഇതിനെ പൊതുവേ സിലബസുകളിൽ നിശ്ചയിച്ചിട്ടുള്ളത്, ആയതിനാൽ എല്ലാ ബാബിനും അതിന് അർഹിക്കുന്ന പ്രാധാന്യം കൊടുത്ത് പഠിപ്പിക്കാൻ പ്രത്യേകം ശ്രദ്ധിക്കേണ്ടതാണ്

2. ഖത്വീബ് തിബ് രീസി (റഹ്) ഇമാം ബഗവിയുടെ മസാബീഹിൽ വരുത്തിയിട്ടുള്ള എഡിറ്റിംഗ്കൾ പ്രത്യേകം സൂചിപ്പിക്കുക

അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ:

١. شروح المصابيح: تحفة الأبرار للبيضاوي، الميسر للتوربشتي

٢. شرح الطيبي - الكاشف عن حقائق السنن

٣. لمعات التنقيح لعبد الحق الدهلوي

٤. مرقاة المفاتيح لملا علي القاري

٥. مرعاة المفاتيح لعبيد الله المباركفوري

٦. التعليق الصبيح- مولانا ادريس كاندهلوى

٧. فتح الإله لابن حجر الهيتمي

٨. مظاهر حق- مولانا عبد الله جاويد

٩. درسِ مشکات - مولانا محمد اسحاق تلمیذ مولانا یوسف بنوری

١٠. أنوار المشكاة- دروس شيخ يونس جونپوری

  ١١. مرآة المشكاة - إسماعيل مسليار - نلكت 

١٢. البضاعة المزجاة لمن يطالع المرقاة- مولانا ڈاکٹر عبد الحلیم چشتی

സ്വഹീഹുൽ ബുഖാരി:

1. ഇമാം ബുഖാരിയുടെ തറാജിമുൽ അബ്വാബ വളരെ ഗംഭീരമാണ്, ഓരോ വിഷയത്തിലും മഹാനവർകളുടെ വീക്ഷണം വ്യക്തമാകുന്ന തരത്തിൽ അത് നല്ല നിലയിൽ വിശദീകരിക്കുക.

2. ഓരോ ഹദീസിനും ബാബുമായുള്ള ബന്ധം വ്യക്തമാക്കുക.

3. 22 ഒാളം സ്ഥലങ്ങളിൽ قال بعض الناس എന്ന പരാമർശം കാണാം, അത് കൊണ്ട് ആരാണുദ്ദെശം എന്നും, മഹാനവർകൾ ഉന്നയിക്കുന്ന വിമർശനം എന്തെന്നും അതിന് മറുപക്ഷം നൽകുന്ന മറുപടിയും വിശദീകരിക്കുക. 

4. കിതാബുൽ മഗാസിയിൽ ഒരു യുദ്ധമുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഹദീസുകൾ പഠിപ്പിക്കുന്നതിന് മുമ്പായി ആ യുദ്ധത്തിന്റെ ചുരുങ്ങിയ രൂപം പറഞ്ഞു കൊടുക്കുക.

5. ബുഖാരിയുടെ കിതാബുത്തഫ്സീർ വളരെ പ്രയാസകരമാണ്, ആയത്തുകൾ കശ്ണങ്ങളായും ക്രമം തെറ്റിയുമാണുള്ളത്, ക്രമത്തിൽ പൂർണമായ ആയത്തുകൾ പഠപ്പിക്കുമ്പോൾ മുമ്പിലുണ്ടാകണം.

6. അവസാന ഭാഗം ഉസൂലായ്യായ അദ്ധ്യായങ്ങളാണ്, അത് അർഹിക്കുന്ന പ്രാധാന്യത്തോടെ പഠിപ്പിക്കുക.

അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ:

١. فتح الباري لابن حجر

٢. عمدة القاري للعيني

٣. إرشاد الساري للقسطلاني

٤. فتح الباري لابن رجب

٥. أعلام الحديث للخطابي

٦. تحفة الباري لشيخ الإسلام زكريا الأنصاري

٧. الكواكب الدراري للكرماني

٨. التوضيح لابن الملقن

٩. التوشيح للسيوطي

١٠. حاشية أبي الحسن محمد عبد الهادي السندي

١١. عون الباري للشيخ صديق حسن خان

١٢. فيض الباري للكشميري

١٣. لامع الدراري للكنكوهي

١٤. أنوار الباري دروس الكشميري، جمع مولانا أحمد رضا بجنورى

١٥. درسِ بخارى- مولانا شبير احمد عثمانى

١٦. تقريرِ بخارى- مولانا ادريس كاندهلوى

١٧. إيضاح البخاري دروس مولانا فخر الدين أحمد مرادابادى، جمع مولانا رياست على بجنورى

١٨. دروسِ بخارى مولانا حسين احمد مدنى، جمع مولانا نعمت الله اعظمى

١٩. نصر الباري- مولانا عثمان غنى سہارنپوری

٢٠. کشف الباری- مولانا سلیم اللہ خان صاحب

٢١. إنعام الباری- مفتی تقی عثمانی

٢٢. تحفة القاري للمفتي سعيد أحمد البالنبوري

٢٣. الأبواب والتراجم للشيخ زكريا الكاندهلوي

٢٤. شرح تراجم أبواب البخاري للشاه ولي الله الدهلوي

٢٥. مناسبات تراجم البخاري لابن جماعة

٢٦. أبرز الطعون المعاصرة في الجامع الصحيح للبخاري- د. عبد الرحمن بن عبد العزيز العَقل، في ٤٥ صفحة

സ്വഹീഹു മുസ് ലിം:

1. മുഖദ്ദിമ കൂടുതൽ പ്രാധാന്യത്തോടെ പഠിപ്പിക്കുക, മുഖദ്ദിമയിൽ 50 ഓളം مجروح ആയ റാവിമാരെ കുറിച്ച് പരാമർശിക്കുന്നുണ്ട്, أسماء الرجال ന്റെ മറ്റ് കിതാബുകൾ നോക്കി നോട്ട് തയ്യാറാക്കി വരാൻ കുട്ടികളോട് നിർദ്ദേശിക്കുകയും അത് പരിശോധിക്കുകയും ചെയ്യുക

2. ഒരു ഹദീസിന്റെ വിവിധ സനദുകൾ ഒരിടത്ത് ഒരുമിച്ചു കൂട്ടുക, ആദ്യം ചുരുങ്ങിയതും പിന്നീട് അതിന്റെ വിശദീകരണമായ ഹദീസുകളും പറയുക, രാവിമാരിലും സിയഗുൽ അദാഇലുമുള്ള പ്രത്യേക ശ്രദ്ധയും സൂക്ഷ്മതയും തുടങ്ങിയവ ഈ കിതാബിന്റെ സവിശേഷതകളാണ്, അത് വ്യക്തമാകുന്ന തരത്തിൽ പഠിപ്പിക്കുക.

അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ:

١. شرح النووي

٢. المعلم بفوائد مسلم للمازري

٣. المفهم للقرطبي

٤. إكمال المعلم للقاضي عياض

٥. الديباج على صحيح الإمام مسلم بن الحجاج للسيوطي

٦. السراج الوهاج لصديق حسن خان شرح لمختصر صحيح مسلم للمنذري

٧. صيانة صحيح مسلم من الإخلال والغلط وحمايته من الإسقاط والسقط لابن الصلاح

٨. فتح الملهم لشبير أحمد العثماني وتكملته للمفتي تقي العثماني

٩. قرة عين المحتاج لمحمد علي آدم الأثيوبي

١٠. البحر المحيط الثجاج له أيضاً

١١. الكوكب الوهاج لمحمد الأمين الهرري الشافعي

١٢. الحل المفهم لصحيح مسلم - دروس مولانا رشید احمد گنگوہی، شیخ زکریا علیہ الرحمہ نے اپنی تعلیقات کے ساتھ شائع کیا ہے

١٣. نعمت المنعم- مولانا نعمت اللہ اعظمی

١٣. فیض المنعم شرح مقدمہ مسلم - للمفتي سعيد أحمد البالنبوريً

ജാമിഉ തിർമിദി:

1. എല്ലാ മസാലകളിലും മുൻഗാമികളായ മുജ്തഹിദുകളുടെ, വിശിഷ്യ മുസന്നിഫ് പേരെടുത്തു പറഞ്ഞവരുടെ അഭിപ്രായങ്ങൾ കൃത്യമായി വിവരിക്കുക

2. മുസന്നിഫ് ഹദീസുകൾക്ക് നൽകിയിട്ടുള്ള حكم നോട് പിൻഗാമികളായ നിരൂപകർക്ക് വിയോജിപ്പുണ്ടെങ്കിൽ അതിനെക്കുറിച്ച് നീതി പൂർണ്ണമായ അവലോകനം നടത്തണം

3. ചില കാരണങ്ങളുടെ പേരിൽ ഇമാം അവർകൾ متساهل في الحكم علي الحديث ആണെന്ന് വിമർശനമുയർന്നിട്ടുണ്ട്, അതിന്റെ യാഥാർത്ഥ്യവും വ്യക്തമാക്കണം

4. ഹദീസിന്റെ حكم പറയുമ്പോൾ രണ്ട് പദങ്ങൾ ചേർത്ത് حسن صحيح، حسن صحيح غريب، حسن غريب എന്നൊക്കെ പറയുന്ന ശൈലി ജാമിഉ തിർമുദിയിൽ കൂടുതലായി കാണാം, ഈ സാങ്കേതിക പ്രയോഗങ്ങൾക്ക് ഗ്രന്ഥകർത്താവ് നൽകിയിട്ടുള്ള വിശദീകരണത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ ഇത് എത്രത്തോളം കൃത്യമാണ് എന്ന് വിദ്യാർത്ഥികളെ ബോധ്യപ്പെടുത്തുക, ഇതുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് ദാറുൽ ഉലൂം ദയൂബന്ദിലെ قسم التخصص في الحديث പ്രസിദ്ധീകരിച്ചിട്ടുള്ള حسن صحيح، حديث غريب، الحديث الحسن മുതലായ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ വളരെ പ്രയോജനപ്രദമാണ്.

അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ:

١. عارضة الأحوذي لابن العربي المالكي

٢. النفح الشذي لابن سيد الناس

٣. قوت المغتذي للسيوطي

٤. نفع قوت المغتذي لعلي بن سليمان المغربي

٥. تحفة الأحوذي لمحمد عبد الرحمن

المباركفوري

٦. الكوكب الدري للكنكوهي مع تعليقات الشيخ زكريا الكاندهلوي

٧. تقريراتِ شيخ الهند

٨. معارفِ مدنيه مولانا حسين أحمد مدني

٩. العرف الشذي للكشميري

١٠. العرف الذكي لمولانا المعروفي - مع افادات كشميرى وغيره

١١. معارف السنن للبنوري

١٢. درسِ ترمذي للمفتي تقي العثماني

١٣. بغية الألمعي لشمس الدين الأفغاني

١٤. تحفة الألمعي للمفتي سعيد أحمد البالنبوري

സുനൻ അബീ ദാവൂദ്:

1. മുൻഗാമികളായ മുജ്തഹിദുകൾ അവരുടെ ഇജ്തിഹാദിന് അടിസ്ഥാനമാക്കിയ ഹദീസുകളാണല്ലോ ഇമാം അബൂദാവൂദ് സമാഹരിച്ചിട്ടുള്ളത്? ആയതിനാൽ ഓരോ ബാബുവും ഹദീസുകളും ആരുടെ തെളിവാണ് എന്ന് നല്ല നിലയിൽ വിശദീകരിക്കുക.

2. ഇടക്കിടെ قال أبو داود വരാറുണ്ട്, അതിലൂടെ മുസന്നിഫ് എന്താണ് ഉദ്ദേശിക്കുന്നത് എന്ന് വിശദമായി പറയുക

അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ:

١. معالم السنن للخطابي

٢. الإيجاز للنووي (إلى باب

٣. شرح العيني

٤. شرح ابن رسلان -٢٠ مجلدا

٥. بذل المجهود لخليل أحمد السهارنفوي

٦. عون المعبود لشمس الحق العظيم آبادي

٧. المنهل العذب المورود لمحمد خطاب السبكي

٨. درجات مرقاة الصعود لعلي بن سليمان المغربي

٩. غاية المقصود لشمس الحق العظيم آبادي

١٠. تهذيب سنن أبي داود لابن القيم

١١. الدر المنضود- مولانا عاقل صاحب

١٢. شيوخ الإمام أبي داود السجستاني- مولانا حبيب الرحمن قاسمى اعظمى

സുനനുന്നസാഈ:

1. ഹദീസും തർജുമതുൽ ബാബുവും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം വിവരിക്കുക.

2. കിതാബിന്റെ സവിശേഷതകൾ വ്യക്തമാകുന്ന തരത്തിൽ പഠിപ്പിക്കുക.

അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ:

١. زهر الربى للسيوطي

٢. حاشية السندي

٣. عرف زهر الربى لعلي بن سليمان المغربي

٤. ذخيرة العقبى لمحمد علي آدم الأثيوبي

٥. المكتفى بحل المجتبى لأحمد حسين المظاهري الفتني

٦. الفيض السمائي- مولانا عاقل صاحب

സുനൻ ഇബ്നു മാജ:

1. ഇതിന്റെ മുഖദ്ദിമ ഹദീസിന്റെ പ്രാമാണികത/ സുന്നത്ത്/ ബിദ്അത്ത്/ മസാഇലുൽ അഖീദ തുടങ്ങിയ വിഷയങ്ങളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഹദീസുകൾ അടങ്ങുന്നതാണ്, അവയുടെ അടിസ്ഥാന കാര്യങ്ങൾ വിവരിച്ചു കൊടുക്കുക.

2. പിഴച്ച കക്ഷികളെ കുറിച്ചും, അവരുടെ വികല വാദങ്ങളെ കുറിച്ചും അവരുമായി അഹ് ലുസ്സുന്നയ്ക്കുള്ള അടിസ്ഥാന ഭിന്നതയെ കുറിച്ചും ആവശ്യമായ വിവരണം നൽകുക.

അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ:

١. شرح المغلطاي

٢. مصباح الزجاجة للسيوطي

٣. إنجاح الحاجة لعبد الغني الدهلوي

٤. نور مصباح الزجاجة لعلي بن سليمان المغربي

٥. مشارق الأنوار لمحمد علي آدم الأثيوبي

٦. شروح سنن ابن ماجه - رائد بن صبري - يشتمل على مصباح الزجاجة للسيوطي، ونهاية الحاجة للسندي، إنجاح الحاجة للدهلوي، ومصباح الزجاجة للبوصيري، وما يليق من حل اللغات لفخر الحسن الگنگوهي، ومختصر ما تمس إليه الحاجة للنعماني

٧. ما تمس إليه الحاجة: مولانا محمد عبد الرشيد النعماني

٨. الإمام ابن ماجه وكتابه السنن: له أيضاً

ശമാഇലു തിർമിദി:

1. മുഷ്കിലായതും ഗരീബായതുമായ വാക്കുകൾ കൂടുതലുള്ളതിനാൽ അതിന് കൂടുതൽ ശ്രദ്ധ നൽകുക.

2. പഠിപ്പിക്കുന്നതിനിടയിൽ റസൂലുല്ലാഹി (സ) യോടുള്ള സ്നേഹവും, തങ്ങളുടെ സുന്നത്തുകളെ മുറുകെ പിടിക്കാനുള്ള ആഗ്രഹവും കുട്ടികളിൽ വർദ്ധിപ്പിക്കാൻ ശ്രമിക്കുക.

3. കിതാബ് പൂർത്തിയാക്കി പഠിപ്പിക്കാൻ ശ്രദ്ധിക്കുക.

അവലംബ ഗ്രന്ഥങ്ങൾ:

١. أشرف الوسائل إلى شرح الشمائل- ابن حجر الهيتمي

٢. جمع الوسائل- الملا علي القاري

٣. شرح المناوي بهامش شرح القاري

٤. خصائل نبوى- شيخ زكريا الكاندهلوي

٥. الوصائل شرح الشمائل- ثناء الله المدني الباكستاني

٦. جمع الفضائل- مولانا اسلام صاحب قاسمى

٧. محمود الخصائل - للمفتي أحمد الخانفوري

هذا ما عندي، والله تعالى أعلم بالصواب

وصلّى الله وسلّم على خير خلقه سيدنا ومولانا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين

തയ്യാറാക്കിയത്:

മുഫ്തി ത്വാരിഖ് അൻവർ ഹസനി അൽ ഖാസിമി

(മുദർരിസ്, ജാമിഅ ഹസനിയ്യ, കായംകുളം)